1
มูลนิธิสืบนาคะเสถียรก่อตั้งขึ้นเพื่อสืบสานเจตนารมณ์ของคุณสืบ นาคะเสถียร ที่ต้องการรักษาป่าใหญ่ที่มีสัตว์ป่าและความหลากหลายทางชีวภาพที่สมบูรณ์ที่สุดของประเทศไทยอย่างเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง และทุ่งใหญ่นเรศวร ซึ่งได้รับการยอมรับขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกหลังการอัตวินิตบาตกรรม ของเขาในเวลา 1 ปีต่อมา รวมถึงขยายผลความตั้งใจในการอนุรักษ์พื้นที่ป่าโดยรอบในลักษณะของกลุ่มป่าผืนใหญ่ที่อยู่ด้านเหนือและด้านใต้ของพื้นที่มรดกทางธรรมชาติของโลกที่ปัจจุบันรับรู้กันโดยทั่วไปในชื่อ กลุ่มป่าตะวันตก ที่มีพื้นที่ป่ากว่าสิบสองล้านไร่ ประกอบด้วยพื้นที่คุ้มครองสภาพธรรมชาติที่จัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า 17 แห่ง
2
ในช่วงสิบปีแรกของการทำงานสืบสานเจตนารมณ์ มูลนิธิสืบนาคะเสถียร นำงบประมาณที่ได้จากการบริจาคสนับสนุนการทำงานให้เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งและทุ่งใหญ่นเรศวร ให้มีประสิทธิภาพเพียงพอในการป้องกันทรัพยากรทั้งวัสดุอุปกรณ์ และระบบการทำงานให้กับเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่ามากมายหลายโครงการ การจัดตั้งกองทุนเพื่อผู้พิทักษ์ป่า กองทุนสนับสนุนการศึกษาวิจัยสัตว์ป่า การวางรากฐานกิจกรรมเผยแพร่ความรู้นิเวศวิทยาป่าไม้ การจัดประชุมสัมมนาและการเผยแพร่สถานการณ์ภัยคุกคามป่าต่อสาธารณะชน รวมถึงการสร้างอนุสรณ์สถานสืบนาคะเสถียร เพื่อเป็นศูนย์รวมจิตใจให้กับอุดมการณ์ของคนรักษ์ป่าทั่วประเทศ
3
ตั้งแต่ปี 2543 หรือราวสิบห้าปีที่ผ่านมา มูลนิธิสืบนาคะเสถียร เริ่มขยายบทบาทการทำงานไปสู่การขยายผลการจัดการกลุ่มป่าตะวันตกโดยการก่อตั้งกองทุนป่าตะวันตกเพื่อสนับสนุนให้กรมป่าไม้พัฒนาโครงการร่วมรักษาผืนป่าตะวันตกให้เกิดการสำรวจข้อมูลเชิงนิเวศอย่างเป็นระบบ และฝึกอบรมเสริมศักยภาพเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าทั่วทั้งป่าตะวันตกอย่างต่อเนื่อง ในขณะเดียวกันก็ยังมีส่วนร่วมในกิจกรรมทักท้วงโครงการที่มีผลกระทบต่อผืนป่า สิ่งแวดล้อม และชุมชน ในระดับนโยบายและโครงการอย่างต่อเนื่อง
4
ในราวสิบปีที่ผ่านมา มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ตัดสินใจพัฒนาบทบาทในการทำงานเป็นองค์กรปฏิบัติการในภาคสนามป่าตะวันตกเพื่อทำหน้าที่เป็นคนกลางในการจัดการความขัดแย้ง และการสร้างการมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ป่าระหว่างชุมชนกว่าหนึ่งร้อยแห่งที่ถูกการประกาศพื้นที่คุ้มครองสภาพแวดล้อมทั้งอุทยานแห่งชาติ และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าประกาศพื้นที่ทับซ้อนกับพื้นที่ใช้ประโยชน์ดั้งเดิมของชุมชน อำนวยการให้เกิดการสำรวจฐานข้อมูลเพื่อการบริหารจัดการขอบเขตพื้นที่ใช้ประโยชน์ชุมชนร่วมกันระหว่างกรมอุทยานแห่งชาติ และคณะกรรมการชุมชนเป็นแผนที่ที่ได้ถือปฏิบัติยอมรับ มีข้อตกลงการอยู่ร่วมกันโดยไม่ขยายพื้นที่ และร่วมอนุรักษ์ทรัพยากร ภายใต้โครงการจัดการพื้นที่คุ้มครองอย่างมีส่วนร่วม หรือที่รู้จักกันในชื่อโครงการจอมป่า โดยมีบันทึกข้อความของอธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืชให้ใช้ข้อมูลนี้ในการบริหารจัดการชุมชนอย่างมีส่วนร่วม ทำให้เกิดปรากฏการณ์ในการอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุขระหว่างเจ้าหน้าที่และชาวบ้านในป่าอย่างถ้อนทีถ้อยอาศัยต่างเคารพในสิทธิ และกติกาการอยู่ร่วมกัน
5
รอบป่าตะวันตกชุมชนที่อยู่ประชิดพื้นที่อุทยานแห่งชาติและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า เกือบตลอดแนวป่าในระยะกว่าสองร้อยกิโลเมตร ได้ขอขึ้นทะเบียนแนวหย่อมพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติที่ยังเหลืออยู่กลางไร่นา ให้เป็นป่าชุมชนเพื่อเป็นคลังอาหาร ต้นน้ำ แหล่งสมุนไพร และเก็บของป่าขายเสริมรายได้ ภายใต้การหนุนเสริมความเข้มแข็งชุมชน และประสานงานการขึ้นทะเบียนแก้ไขปัญหาต่างๆผ่านการทำงานโครงการกับกรมป่าไม้ของมูลนิธิสืบนาคะเสถียร ปัจจุบันมีการเก็บข้อมูลตัวอย่างของป่าชุมชนเหล่นี้ มีผลผลิตที่ชุมชนและคนภายนอกเข้มาใช้ประโยชน์มีมูลค่าทางเศรษฐกิจกว่าสิบล้านบาทต่อป่าทุกปี นับว่าป่าชุมชนเหล่านี้มีผลตอบแทนทางเศรษฐกิจมากนับร้อยล้านบาท
6
กิจกรรมหนุนเสริมวิถีชีวิตเป็นมิตรกับผืนป่านับพันโครงการได้นำร่องกระจายไปทั่วทุกหมู่บ้าน ปัจจุบันเกิดบ้านเรียนรู้ที่ใช้แนวทางเศรษฐกิจพอเพียงในการดำรงชีวิต สามารถเลี้ยงครอบครัวได้โดยไม่มีการขยายรุกป่า และมีรายได้มาพออย่างมั่นคง เกิดกลุ่มที่มีศักยภาพพัฒนาเป็นวิสาหกิจชุมชนอย่างน้อย 3 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มปลูกพืชสมุนไพรอินทรีย์เพื่อเป็นวัตถุดิบส่งต่อไปผลิตยาที่มูลนิธิโรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร์ กลุ่มผ้าทอจอมป่า กลุ่มปลูกกาแฟทดแทนพืชเชิงเดี่ยว ขณะเดียวกันก็มีกิจกรรมนำร่องเพื่อลดรายจ่ายในครัวเรือน เช่น โรงตีมีด เครือข่ายสุขภาพชุมชน การฟื้นฟูพืชป่าอย่างมะอิกระวาน ไผ่ บุก ผักหวาน เพื่อลดการปลูกพืชเชิงเดี่ยว เพราะรายได้ และการลดรายจ่ายของชุมชนในป่าย่อมมีผลต่อความจำเป็นในการขยายพื้นที่เกษตรกรรมรุกป่า และการล่าสัตว์ป่าโดยตรง
7
บทบาทที่สำคัญยิ่งของมูลนิธิสืบนาคะเสถียร คือการทักท้วงโครงการพัฒนาที่จะมีผลกระทบต่อระบบนิเวศสัตว์ป่า แทบจะกล่าวได้ว่าหากไม่มีการทำงานหาข้อมูลวิชาการเพื่อเสนอเหตุผลในการทักท้วงโครงการระบบนิเวศในป่าตะวันตกคงเสื่อมสภาพจากการตัดถนนผ่านป่าที่สำคัญ การขุดอุโมงค์ผันน้ำผ่านป่า กิจกรรมเหมืองแร่ และการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวกลางป่าหลายแห่ง รวมถึงการสร้างเขื่อนแม่วงก์
8
ปัจจุบันโครงการพัฒนาระบบงานอนุรักษ์ที่มูลนิธิสืบนาคะเสถียรระดมทุนเพื่อสนับสนุนการลาดตระเวนเชิงคุณภาพให้กับพื้นที่สำคัญหลายแห่งในผืนป่าตะวันตก และการพัฒนาการทำงานกับหย่อมป่าสงวนที่เหลืออยู่โดยรอบเพื่อเป้าหมายให้เกิดการจัดการอย่างเป็นระบบทั่วทั้งผืนป่าตะวันตกที่มีพื้นที่โดยร่วมประมาณยี่สิบล้านไร่ เพื่อสร้างระบบการจัดการที่อาจจะขยายผลไปสู่การประกาศเป็นผืนป่าตะวันตกมรดกโลกในอนาคต เป้าหมายที่สำคัญก็คือรักษาบ้านของสัตว์ป่าที่ว่านี้สืบทอดเจตนาของพี่สืบนั่นเอง
9
กองทุนเพื่อผู้พิทักษ์ป่าได้ช่วยเหลือครอบครัวของผู้พิทักษ์ป่าที่บาดเจ็บและเสียชีวิตจากการปฏิบัติหน้าที่นับร้อยคน มอบทุนการศึกษาให้บุตรผู้พิทักษ์ป่าที่เสียชีวิตในการปฏิบัติหน้าที่อย่างต่อเนื่องอีกปีละหลายสิบทุน โดยใช้งบประมาณจากการบริจาคจากสาธารณะชน
10
ปัจจุบันมูลนิธิสืบนาคะเสถียรยังเป็นองค์กรหลักระดับประเทศที่สื่อสารความรู้ความเข้าใจในเรื่องระบบนิเวศป่าไม้ และผลกระทบสิ่งแวดล้อมต่างเพื่อให้สาธารณะชนรับรู้และเป็นแนวร่วมในการอนุรักษ์สืบสานเจตนาให้ คุณสืบ นาคะเสถียร ต่อไป เพื่อให้ประเทศไทยยังคงมีป่าตะวันตกเป็นต้นน้ำลำธาร และแหล่งความหลากหลายทางชีวภาพให้กับประเทศไทย และโลกของเราให้ยาวนานที่สุดเท่าที่พวกเรา และนักอนุรักษ์รุ่นต่อไปยังมีแนวร่วม และการสนับสนุนจากสาธารณชนอย่างที่ผ่านมายี่สิบแปดปี
11
งานของมูลนิธิสืบนาคะเสถียรที่ว่ามาก็เพียงทำได้ตามปัจจัยทุน และบุคลากรที่จำกัด แต่นั่นก็เสริมด้วยหัวใจที่เข้มแข็ง ที่สำคัญก็คือ วิถีวิธีทำงานที่มีพี่สืบเป็นต้นแบบ และทำงานแบบที่ต้องมีต้นทุนชีวิตทั้งหมดเป็นเดิมพัน
