นักวิจัยใช้เทคโนโลยีดาวเทียมสำรวจแม่น้ำโบราณหลายแห่งที่เคยไหลผ่านภูมิประเทศของโลกเมื่อครั้งอดีตกาลหลายล้านปีที่แล้วเพื่อศึกษาพลวัตการเปลี่ยนแปลงของเส้นทางแม่น้ำ ผ่านการมองดูใต้ภูมิประเทศและพืชพรรณในปัจจุบัน ผลนั้นเผยให้เห็นทางน้ำที่ซ่อนตัวอยู่ใต้ชั้นดินที่ไม่เคยถูกพบมาก่อนจากสภาพแวดล้อมที่มองเห็นได้ด้วยตาเปล่า และยังเผยความลับของระบบแม่น้ำที่สูญหายไปนานให้ปรากฏชัดอีกครั้ง
เทคโนโลยีการถ่ายภาพขั้นสูง อาทิ เรดาร์ช่องเปิดสังเคราะห์ (Synthetic Aperture Radar : SAR) และการสแกนหลายสเปกตรัม (Spectrum) ทำให้นักวิจัยสามารถระบุความแปรผันของความชื้นในดิน ความหนาแน่นของพืชพรรณ และภูมิประเทศได้หลายรูปแบบ สิ่งเหล่านี้ได้ให้เบาะแสเกี่ยวกับการมีอยู่ของแม่น้ำสายเก่าผ่านการค้นพบเครือข่ายแม่น้ำโบราณที่กว้างขวางจากภาพสแกนของดาวเทียม โดยสายน้ำในอดีตต่างมีบทบาทสำคัญในการก่อตัวทางธรณีวิทยาและมีอิทธิพลต่อการแพร่กระจายของพืชและสัตว์หลากหลายสายพันธุ์
โดยผลการวิเคราะห์ภาพถ่ายดาวเทียม แม่น้ำโบราณทั้งในทะเลทรายซาฮารา ทะเลทรายธาร์ (Thar Desert) ประเทศอินเดีย รวมถึงชนบทห่างไกลในทวีปออสเตรเลีย ทำให้พบหลักฐานของระบบแม่น้ำที่กว้างขวางซึ่งครั้งหนึ่งเคยสนับสนุนระบบนิเวศและภูมิทัศน์ที่เจริญรุ่งเรือง ชุดข้อมูลเหล่านี้ทำให้เราเข้าใจสิ่งที่เคยเกิดขึ้นก่อนหน้านี้เกี่ยวกับสภาพอากาศในอดีตและสภาพทางนิเวศในภูมิภาคที่พบแม่น้ำโบราณ
อีกทั้งการค้นยังช่วยสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของมนุษย์ เช่น การจัดตำแหน่งแม่น้ำหลายสายกับแหล่งโบราณคดีแสดงให้เห็นว่าอารยธรรมในยุคแรกๆ อาจเจริญรุ่งเรืองไปตามทางน้ำที่ถูกลืม ผ่านเรื่องราวการเกษตรกรรม การคมนาคม และการตั้งถิ่นฐาน
ตัวอย่างในทะเลทรายธาร์ (Thar Desert) ประเทศอินเดีย ข้อมูลที่ได้เผยถึงการมีอยู่ของทางน้ำโบราณที่สอดคล้องกับแหล่งโบราณคดีที่เป็นที่รู้จัก และเป็นแหล่งสนับสนุนการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ การเกษตรในยุคแรกช่วงที่ฝนตกชุกเมื่อประมาณ 5,000 ปีก่อน จนเกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศครั้งใหญ่ที่นำไปสู่สภาพแห้งแล้งในปัจจุบัน การค้นพบได้เน้นย้ำถึงผลกระทบของทางน้ำต่อการอพยพของมนุษย์ และกลยุทธ์การปรับตัว
ในกรณีของป่าดิบชื้นแอมะซอน การวิจัยชี้ให้เห็นว่ากิจกรรมการแปรสัณฐานและการทับถมของตะกอนทำให้แม่น้ำสาขาสำคัญหลายแห่งของลุ่มน้ำแอมะซอนได้เปลี่ยนเส้นทางไปอย่างมาก การค้นพบนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งในการทำความเข้าใจรูปแบบความหลากหลายทางชีวภาพของภูมิภาคและปฏิสัมพันธ์ทางประวัติศาสตร์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งแวดล้อม เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้อาจส่งผลต่อรูปแบบการอพยพและการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ในยุคแรกๆ
กรณีศึกษาของแม่น้ำพรมบุตรที่ไหลผ่านเอเชียกลางและเอเชียใต้สิ้นสุดที่อ่าวเบงกอล ทีมนักวิจัยได้ตรวจสอบการเปลี่ยนแปลงทางสัณฐานวิทยาและพลวัตของตะกอนในแถบช่องน้ำ โดยการใช้ภาพถ่ายดาวเทียมความละเอียดสูงและภาพถ่ายทางอากาศในอดีตเพื่อติดตามการเปลี่ยนแปลงในเส้นทางของแม่น้ำในช่วงหลายทศวรรษ เพื่อเพิ่มความแม่นยำในการวิเคราะห์ภาพจากดาวเทียม การสำรวจภาคสนามได้ดำเนินการโดยใช้ เทคโนโลยีแผนที่โซนาร์ (Sonar) เพื่อรวบรวมข้อมูลล่าสุดเกี่ยวกับความลึก ความกว้าง และประเภทของตะกอนของแม่น้ำ
นอกจากนี้ ตัวอย่างตะกอนยังถูกสกัดจากจุดต่างๆ ของแม่น้ำเพื่อประเมินการเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบของตะกอนและรูปแบบการทับถม ผลการวิจัยพบว่าวัสดุหยาบ (Coarse Aggregate) บริเวณปลายน้ำเพิ่มขึ้น ซึ่งบ่งชี้ถึงการกัดเซาะต้นน้ำที่มีความรุนแรงมากขึ้น อาจเนื่องมาจากกิจกรรมการพัฒนาของมนุษย์และรูปแบบปริมาณน้ำฝนที่เปลี่ยนแปลง
แบบจำลองไฮดรอลิค (Hydraulic modeling) ซึ่งเป็นแบบจำลองทางคณิตศาสตร์ขั้นสูงที่ถูกนำมาใช้เพื่อจำลองการไหลของน้ำและการเคลื่อนย้ายตะกอน โดยพิจารณาสถานการณ์สภาพภูมิอากาศต่างๆ เพื่อทำนายการเปลี่ยนแปลงทางสัณฐานวิทยาในอนาคตและบริเวณน้ำท่วมที่อาจเกิดขึ้น ผลการศึกษาได้เน้นถึงการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญในแถบช่องแคบของแม่น้ำ โดยเน้นถึงอิทธิพลของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและการแทรกแซงของมนุษย์ที่มีต่อพลวัตของแม่น้ำ การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวมีผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญต่อการจัดการน้ำท่วมและแนวทางปฏิบัติทางการเกษตรของภูมิภาค ดังนั้นจึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องนำนโยบายการจัดการแม่น้ำอย่างยั่งยืนมาใช้เพื่อลดผลกระทบต่อชุมชนท้องถิ่น
โดยสรุป การศึกษาแม่น้ำโบราณผ่านเทคโนโลยีดาวเทียมได้มีส่วนช่วยเติมเต็มช่องว่างในความรู้ทางธรณีวิทยา โดยผสมผสานวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม โบราณคดี และภูมิอากาศวิทยาเข้าด้วยกัน ทำให้เกิดเรื่องราวที่ครอบคลุมมากขึ้นเกี่ยวกับประวัติศาสตร์สิ่งแวดล้อมและมนุษย์ของโลก ในขณะที่นักวิจัยยังคงค้นพบเส้นทางน้ำที่ซ่อนอยู่เหล่านี้ การค้นพบแต่ละครั้งได้เสริมกลยุทธ์ของเราในการจัดการทรัพยากรของโลกอย่างยั่งยืน
อ้างอิง
- Saraswati – the ancient river lost in the desert
- Amazon Water Cycle Observed from Space
- Spatio-temporal study of morpho-dynamics of the Brahmaputra River along its Majuli Island reach
- Brahmaputra River
ผู้เขียน
ชายหนุ่มผู้หลงไหลในกาแฟไม่ใส่น้ำตาล รักการเดินทางไปกับสินค้าของแบรนด์ Patagonia
