“ผมขอพูดในนามของสัตว์ป่าทุกตัว เพราะพวกเขาพูดเพื่อตัวเองไม่ได้”
คำพูดของบุคคลที่จุดไฟแห่งการอนุรักษ์ในประเทศไทยมาถึงทุกวันนี้ ที่ออกมาเรียกร้องสิทธิของสัตว์ป่าที่ถูกกระทำโดยมนุษย์
จากการเรียกร้อง “สิทธิของสัตว์ป่า” ในวันนั้น จนมาถึงวันนี้การเรียกร้องสิทธิเพื่อธรรมชาติกว้างใหญ่ไปมากขึ้น ในวันนี้เราได้มีการพูดถึง “สิทธิของแม่น้ำ”
หากพูดถึงคำว่า “สิทธิ” หมายถึง การที่บุคคลได้รับการคุ้มครองด้วยกฎหมาย ป้องกันการละเมิด และมีอำนาจที่สามารถกระทำอะไรก็ได้ที่มีกฎหมายรองรับ หากแต่แนวคิดนี้ตั้งอยู่บนพื้นฐานของมนุษย์ที่มองมนุษย์ด้วยกันเอง ที่ผ่านมากฎหมายและวัฒนธรรมตะวันตกนั้นมักปฎิบัติต่อแม่น้ำในฐานะทรัพยากร แทนที่จะตระหนักว่าแม่น้ำเป็นระบบที่มีชีวิต
แม่น้ำทุกสายควรได้รับการพิจารณาว่าเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีสถานะทางกฎหมายในศาล ซึ่งหมายความว่า ‘สิทธิขั้นพื้นฐาน’ ของแม่น้ำ เช่น การไหลอย่างอิสระ การปกป้องจากมลภาวะ ถิ่นที่อยู่อาศัยความหลากหลายทางชีวภาพ และการทำงานของระบบนิเวศ ได้รับการคุ้มครองทางกฎหมายอย่างเข้มงวด
แนวคิดเรื่องสิทธิในแม่น้ำได้รับความนิยมอย่างมากในช่วงไม่กี่ปีมานี้ เนื่องจากเป็นการตอบสนองต่อปัญหาสิ่งแวดล้อมมากมายที่สายน้ำของโลกกำลังเผชิญอยู่ มลพิษ การทำลายที่อยู่อาศัย ปิดกั้นทางน้ำ และการใช้มากเกิน สิ่งเหล่านี้เป็นเพียงปัญหาส่วนหนึ่งที่คุกคามสุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดีของแม่น้ำและชุมชนที่ต้องพึ่งพาแม่น้ำ
ตัวอย่างหนึ่งของการดำเนินการตามสิทธิของแม่น้ำคือกรณีของแม่น้ำวังกานุยในนิวซีแลนด์ ในปี 2560 แม่น้ำได้รับสถานะบุคคลตามกฎหมายและได้รับการยอมรับว่ามีสิทธิ์ในตัวเอง รวมถึงสิทธิ์ในการดำรงอยู่ ไหลอย่างอิสระ ปราศจากมลพิษ และได้รับการปกป้องและอนุรักษ์สำหรับคนรุ่นใหม่ การตัดสินใจครั้งนี้มีขึ้นเพื่อระลึกถึงความสำคัญทางวัฒนธรรม จิตวิญญาณ และระบบนิเวศของแม่น้ำที่มีต่อชาวเมารีในท้องถิ่น
นับตั้งแต่มีการผ่านกฎหมาย Whanganui แม่น้ำทั่วโลกอีกหลายสายได้รับการประกาศสิทธิในลักษณะเดียวกัน ในปี 2560 มีการผ่านกฎหมายที่คล้ายคลึงกันอย่างกว้างขวาง อีกตัวอย่างหนึ่งของการดำเนินการตามสิทธิของแม่น้ำคือกรณีของแม่น้ำคงคาและยมุนาในอินเดีย ในปี 2560 ศาลสูงของรัฐอุตตราขัณฑ์ยอมรับแม่น้ำเหล่านี้เป็นสิ่งมีชีวิตโดยมีสิทธิทางกฎหมายและการคุ้มครองเช่นเดียวกับของบุคคล การตัดสินใจครั้งนี้เกิดขึ้นเพื่อตอบสนองต่อมลภาวะที่รุนแรงและความเสื่อมโทรมของแม่น้ำเหล่านี้ ซึ่งชาวฮินดูถือว่าศักดิ์สิทธิ์
นอกจากนี้ยังมี Boulder Creek และ Boulder Creek Watershed (สหรัฐอเมริกา) แม่น้ำ Magpie (แคนาดา) แม่น้ำใน Orange County รัฐฟลอริดา (สหรัฐอเมริกา) แม่น้ำ Alpayacu (เอกวาดอร์) และแม่น้ำ Paraná และพื้นที่ชุ่มน้ำ (โรซาริโอ อาร์เจนตินา)
“การให้สิทธิในแม่น้ำ ปฏิวัติวิธีคิดและปฏิสัมพันธ์กับสายน้ำของเรา เราสามารถรับรู้ถึงคุณค่าและความสำคัญโดยธรรมชาติของแม่น้ำได้ และดำเนินมาตรการที่เป็นรูปธรรมเพื่อปกป้องและอนุรักษ์แม่น้ำเหล่านี้สำหรับคนรุ่นอนาคต”
อย่างไรก็ตาม การดำเนินการตามสิทธิของแม่น้ำยังทำให้เกิดคำถามทางกฎหมายและจริยธรรมที่ซับซ้อนมากมาย ตัวอย่างเช่น เราจะสร้างความสมดุลระหว่างสิทธิของแม่น้ำกับความต้องการของมนุษย์และอุตสาหกรรมได้อย่างไร? เราจะแน่ใจได้อย่างไรว่ามีการบังคับใช้และเคารพการคุ้มครองทางกฎหมายเหล่านี้ นี่เป็นเพียงคำถามสองสามข้อที่ต้องตอบในขณะที่เราสำรวจแนวคิดที่สำคัญนี้ต่อไป
แนวคิดเรื่องสิทธิในแม่น้ำเป็นวิธีการเชิงนวัตกรรมและมีแนวโน้มที่ดีในการปกป้องสายน้ำของเราและชุมชนที่ต้องพึ่งพาแม่น้ำ แม้ว่าจะมีความท้าทายมากมายในการนำแนวคิดนี้ไปใช้ แต่ก็มีศักยภาพในการเปลี่ยนแปลงพื้นฐานวิธีที่เราคิดและโต้ตอบกับโลกธรรมชาติ
อ้างอิง
ผู้เขียน
เราไม่มีทางอนุรักษ์สิ่งที่เราไม่เห็นคุณค่า และเราไม่มีทางเห็นคุณค่าถ้าเราไม่รู้จักมัน
