‘โลมาอิรวดี’ สถานะและอนาคตของสัตว์ใกล้สูญพันธุ์

‘โลมาอิรวดี’ ในแหล่งน้ำจืดของไทยตอนนี้เหลืออยู่เพียง 14 ตัว อาศัยอยู่ในทะเลสาบสงขลา ถือว่ามีสถานะที่ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง

โลมาอิรวดี เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่อาศัยอยู่ได้ทั้งในน้ำเค็มและน้ำจืด ใช้ชีวิตอยู่ทั่วไปตามแนวชายฝั่งทะเล จากเอเชียใต้จรดตะวันออกเฉียงใต้ ประชากรในประเทศไทยกระจายตัวอยู่ทั้งฝั่งอ่าวไทยและอันดามัน นับจำนวนได้ร่วมๆ ร้อยตัว

แต่กลุ่มประชากรที่น่าหวั่นวิตกที่สุดคือโลมาอิรวดีในแหล่งน้ำจืด ปัจจุบันเหลือเพียง 14 ตัว อาศัยอยู่แถบทะเลสาบสงขลา

ตามข้อมูลของศูนย์วิจัยทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง รายงานว่า 16 ปีที่ผ่านมา เราสูญเสียโลมาอิรวดีไปทั้งสิ้น 94 ตัว โดยเฉพาะในช่วงปี 2550-2555 อัตราการตายของโลมาอยู่ที่ 10 ตัวต่อปี

สาเหตุที่ทำให้โลมาอิรวดีตายเป็นจำนวนมาก มาจากการทำประมงที่เติบโตขึ้นอย่างรวดเร็วหลังปี พ.ศ. 2545 ซึ่งนำไปสู่การเกิดอุบัติเหตุที่ไม่คาดฝันขึ้นกับสัตว์น้ำ โดยมีโลมาติดเครื่องมือประมงมากถึงร้อยละ 60 กอปรกับการทำประมงที่เติบโตขึ้นทำให้สัตว์น้ำแหล่งอาหารของโลมาถูกแย่งชิงไปในคราวเดียวกัน

นอกจากนี้ สาเหตุที่ทำให้โลมาลดลงยังเกิดขึ้นจากอุบัติเหตุ ชนใบพัดเรือ และการเพิ่มขึ้นของตะกอนที่ถูกชะล้างมาจากบกจนเกินพอดี ทำให้ที่อยู่อาศัยเปลี่ยนแปลง ตลอดจนภาวะเลือดชิดจากจำนวนที่เหลือน้อยจนต้องผสมพันธุ์กันในวงจำกัด จนทำให้โลมามีสภาวะร่างกายที่อ่อนแอ

ต่อสถานะที่เหลืออยู่ของโลมาอิรวดี ดร.ธรณ์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านนิเวศทางทะเล คาดการณ์ว่าหากอัตราการตายต่อปียังเฉลี่ยเท่าเดิม อนาคตของสายพันธุ์นี้คงไม่พ้นจุดจบที่คำว่า ‘สูญพันธุ์’

ความหวังการอนุรักษ์

แม้ด้วยสถานะที่เหลืออยู่เพียงน้อยนิด สวนทางกับภัยคุกคามที่มีมากมาย แต่ในทรรศนะของผู้เชี่ยวชาญและนักอนุรักษ์ ดร.ธรณ์ เชื่อว่ายังพอมีหนทางอนุรักษ์จำนวนที่เหลืออยู่และค่อยๆ ฟื้นฟูจำนวนเพิ่มขึ้นในอนาคตได้

จากภัยคุกคามที่โลมาอิรวดีเผชิญ ผู้เชี่ยวชาญด้านนิเวศทางทะเลแจกแจงวิธีแก้ปัญหาและข้อควรวิตกว่า เรื่องเครื่องมือประมง คงไม่มีอะไรดีไปกว่าพูดคุยกับพี่น้อง ขอร้องให้ลดการจับในพื้นที่ทับซ้อนกับโลมา หาทางช่วยลดค่าใช้จ่าย เพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์เพื่อทดแทน

ประเด็นเรื่องเลือดชิด – เชื่อว่าอาจมีความเป็นไปได้ในการอยู่รอด ขอเพียงยืดเวลาให้พวกเธอไม่ตายหมดในวันนี้ ประเด็นเรื่องทะเลสาบตื้น – ด้วยอัตรานี้ เรายังพูดถึงหลายสิบปี ก่อนที่โลมาจะอยู่ไม่ได้จริงๆ เมื่อถึงวันนั้น อาจมีหนทางแก้ไข

อาหารน้อยลง – กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งร่วมกับหลายหน่วยงาน เริ่มทำซั้ง (ปะการังเทียมพื้นบ้าน เป็นเครื่องมือดึงดูดสัตว์น้ำให้มาอาศัยอยู่รวมกัน จำนวนมาก) เพื่อเพิ่มปลาให้โลมา ขอเพียงแค่พี่น้องเข้าใจ ไม่เข้าไปรบกวนมากเกินไป

และที่สำคัญคือการยกสถานะโลมาอิรวดีเป็นสัตว์สงวน

เสนอโลมาอิรวดี เป็นสัตว์สงวน

จากกระแสข่าวที่มีการพูดถึงโลมาอิรวดี 14 ตัวสุดท้ายกันมากมายทำให้เมื่อวันที่ 12 พฤษภาคม 2565 ที่ประชุมคณะกรรมการทะเลชาติ มีมติเห็นชอบยกสถานะโลมาอิรวดีให้เป็นสัตว์สงวนของไทย

โดยความสำคัญของการเป็นสัตว์สงวนนั้น หมายถึงการกฎหมายชัดเจน มีแผนแม่บทการอนุรักษ์ที่เป็นรูปธรรม ตลอดจนเรื่องงบประมาณในการดูแลที่เพิ่มมากขึ้น รวมถึงยังมีผลถึงโลมาอิรวดีในทะเลและที่อื่นๆ เช่น ดอนสัก อ่าวขนอม อ่าวไทยตอนใน ตรัง กระบี่ – ดร.ธรณ์ ระบุ

อย่างไรก็ตาม การบรรจุชนิดพันธุ์ไว้ในกลุ่มสัตว์สงวนนั้นจำเป็นต้องใช้เวลาทั้งการจัดทำข้อมูลและศึกษาบริบทแวดล้อมให้รอบคอบเสียก่อน และยังมีขั้นตอนที่ต้องเสนอถึงคณะรัฐมนตรีและคณะกรรมการกฤษฎีกาอีกหลายขั้น เงื่อนไขนี้จึงอาจไม่สำเร็จในเร็ววัน

แผนเพิ่มจำนวนโลมาอิรวดี เป็น 30 ตัว

สำหรับแผนการอนุรักษ์โลมาอิรวดี ล่าสุดรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรแห่งชาติ นายวราวุธ ศิลปอาชา ได้สั่งการเร่งรัดไปยังกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ให้ศึกษาแนวทางการผสมเทียมกับโลมาอิรวดีจากแหล่งอื่น เพื่อรักษาสายพันธุ์โลมาอิรวดีฝูงนี้ไว้ ควบคู่กับแผนระยะสั้น คือการเข้มงวดกวดขันพื้นที่ ดูแลความปลอดภัยของโลมาอิรวดี 14 ตัว ที่เหลืออยู่ตอนนี้ รวมไปถึงการออกทำความเข้าใจกับพี่น้องประชาชน และชาวประมงในพื้นที่ ถึงความสำคัญของ 14 ชีวิต ที่เหลืออยู่

นอกจากนี้ ยังสั่งให้เน้นเรื่องระบบการลาดตระเวนเชิงคุณภาพ ของเจ้าหน้าที่ในพื้นที่ให้มีความถี่ถ้วนมากยิ่งขึ้นอีกด้วย

ด้าน นายโสภณ ทองดี อธิบดีกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง เปิดเผยถึงผลการหารือแก้ไขปัญหาวิกฤติโลมาอิรวดี 14 ตัวสุดท้ายในทะเลสาบสงขลา ร่วมกับนักวิชาการ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อร่างแผนการดำเนินงานอนุรักษ์โลมาอิรวดี ซึ่งจะแบ่งเป็นแผนระยะสั้นและระยะยาว

โดยแผนระยะสั้น พ.ศ. 2565-2566 มี 5 แผนงาน ประกอบด้วย การลดภัยคุกคามโลมาอิรวดีและแหล่งที่อยู่อาศัย การเพิ่มปริมาณสัตว์น้ำซึ่งเป็นอาหารของโลมาอิรวดี และจัดทำพื้นที่หวงห้าม การพัฒนาด้านเศรษฐกิจและสังคม เพื่อการสร้างจูงใจในการอนุรักษ์โลมาอิรวดี การศึกษาวิจัยโลมาอิรวดีและแหล่งที่อยู่อาศัย และการช่วยชีวิตและดูแลรักษาโลมาอิรวดีเกยตื้น

ส่วนแผนงานระยะยาว พ.ศ. 2566 -2570 ประกอบด้วย การวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีเพื่อเพิ่มประชากรโลมาอิรวดี โครงการฟื้นฟูทะเลสาบสงขลา การพัฒนากลไกเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการบริหารจัดการโลมาอิรวดีทะเลสาบสงขลา และการพัฒนาศักยภาพบุคลากรและเครือข่าย

โดยเป้าหมายของแผนทั้งสองช่วงเวลานี้ ตั้งเป้าเพื่อเพิ่มประชากรโลมาอิรวดีให้เป็น 30 ตัวภายใน 10 ปี

---

อ้างอิง
รักษา 14 ชีวิต โลมาอิรวดีทะเลสาบสงขลา ก่อนตายเหี้ยน
บอร์ด กทช.ให้ศึกษา “โลมาอิรวดี” ขึ้นเป็นสัตว์สงวน
กางแผนทส.อนุรักษ์ “โลมาอิรวดี” 14 ตัวสุดท้ายในทะเลสาบสงขลา
ทช.งัดแผน 10 ปีเพิ่ม “โลมาอิรวดี” ทะเลสาบสงขลาเป็น 30 ตัว