‘ฝนเอยทำไมจึงตก ฝนตกเพราะกบมันร้อง’
‘มดขนไข่ไต่ขึ้นที่สูง แปลว่าฝนจะตก’
‘แมลงปอบินว่อนเป็นฝูง แสดงว่าฝนกำลังตั้งเค้า’
เคยไหมวันไหนที่รู้สึกร้อนอบอ้าวเป็นพิเศษ เรารู้ได้ทันทีว่าวันนั้นฝนจะต้องตกแน่นอน หรือตอนที่เราได้กลิ่นดินชัดกว่าเดิม หลังจากนั้นไม่นานฝนก็เทลงมา ปรากฎการณ์ธรรมชาติเหล่านี้ไม่เพียงแต่เราที่รับรู้ได้ แต่ยังมีบรรดาสัตว์โลกที่รับรู้ได้เช่นกัน แถมไวกว่าที่เราสัมผัสได้เสียอีก
‘ฝูงแมลงปอพากันออกมาบินต่ำรอบบ้านเต็มไปหมด เดี๋ยวสักพักฝนก็ตกแล้ว’ ประโยคคุ้นหูของใครหลายคน โดยเฉพาะบ้านที่ปลูกใกล้ริมน้ำ พฤติกรรมสัตว์แปลก ๆ ที่ไม่สามารถพบได้ในชีวิตประจำวันนี้ กลับเป็นสัญญาณแจ้งเตือนที่ดี เรียกได้ว่าเป็นนักพยากรณ์อากาศธรรมชาติที่มีความแม่นยำสูง
แต่ทำไมสัตว์ถึงรับรู้ได้ก่อนใครว่าฝนจะตก มีญาณวิเศษหรือมีอะไรดลใจให้พวกเขาทำแบบนั้นกันนะ วันนี้แอดมินชวนมาหาคำตอบว่าพฤติกรรมสัตว์จะสามารถพยากรณ์อากาศได้อย่างไร? และเหตุใดสัตว์ถึงแสดงพฤติกรรมเช่นนั้น?
แมลงปอรู้ได้อย่างไรว่าฝนกำลังจะตก?
ตัวอย่างสัตว์ที่ยกมาในวันนี้ก็คือ ‘แมลงปอ’ แมลงปอเป็นแมลง (Insecta) จัดอยู่ในกลุ่มสัตว์ขาปล้อง (Arthropod) เป็นสัตว์เลือดเย็น (Cold blooded) อุณหภูมิภายในร่างกายจะเปลี่ยนไปตามอุณหภูมิของสภาพแวดล้อมนั้น ๆ โดยเฉพาะอุณหภูมิ ความชื้น และความกดอากาศ ปัจจัยทั้งหมดล้วนส่งผลให้แมลงอ่อนไหวต่อสภาพอากาศจนเกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมได้ และนี่คือเหตุผลที่ทำให้สัตว์ไวต่อความรู้สึกถึงสภาพอากาศที่กำลังจะเปลี่ยนไป
ก่อนที่ฝนจะตก อากาศจะร้อนอบอ้าว เนื่องจากมีความชื้นสัมพัทธ์สูง ความกดอากาศต่ำ และอุณหภูมิลดลง ทำให้เหล่าแมลงปอรู้ได้ว่าอีกไม่ช้าฝนจะต้องตกลงมาแน่ ๆ แมลงปอจึงมีพฤติกรรมพากันรวมฝูง ออกมาบินว่อนทั่วพื้นที่ และด้วยไอน้ำในอากาศมากขึ้น ปีกที่เบาบางไม่สามารถรับน้ำหนักได้ ทำให้แมลงปอต้องบินต่ำจนเราสังเกตเห็นตัวได้ง่ายกว่าปกติ
ทำไมแมลงปอถึงรวมฝูงในช่วงที่ฝนตก?
ส่วนใหญ่แมลงปออาศัยอยู่ตามแหล่งน้ำจืด พื้นที่ชุ่มน้ำ ในระยะไข่และตัวอ่อนจะอาศัยอยู่ในน้ำก่อนที่กลับขึ้นมาบนบกเมื่อเข้าสู่ระยะตัวเต็มวัย น้ำจึงเป็นทั้งบ้านหลังแรกและแหล่งอาหารของแมลงปอ เมื่อฝนเริ่มตั้งเค้า แมลงปอจึงเตรียมตัวพากันออกมาหาอาหารทั้งก่อนและหลังฝนตก เนื่องจากอาหารหลักอย่างยุงและแมลงวัน จะมีเยอะมากในช่วงหลังฝนตกและในช่วงที่มีแดดจัด
จากการศึกษาของ Jeff Stehm พบว่า เมื่อนักล่าอย่างแมลงปอรวมตัวกันออกมาหาอาหารในช่วงก่อนและหลังฝนตก จะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการหาอาหารมากขึ้น นั่นคือมีโอกาสล่าเหยื่อและได้เหยื่อสูงขึ้นกว่าช่วงเวลาอื่น และมากขึ้นกว่าการล่าแบบไม่รวมฝูง
รวมถึงแมลงปอยังใช้ช่วงเวลารวมฝูงก่อนฝนตกนี้ เพื่อการจับคู่ผสมพันธุ์กันด้วย เพราะเมื่อฝนตกแล้ว น้ำในธรรมชาติจะมีสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการวางไข่ เราจึงมักเห็นแมลงปอบินไปจุ่มปลายท้องตามแหล่งน้ำที่เจิ่งนองหลังฝนตกใหม่ ๆ เพื่อทดสอบอุณหภูมิของน้ำและระดับความลึกของน้ำก่อนที่จะวางไข่นั่นเอง
แม้พฤติกรรมนี้จะพบเจอได้ทั่วไปก่อนที่ฝนจะตก แต่ปัจจุบันกลับพบเจอแมลงปอได้ยากขึ้น นักพยากรณ์อากาศธรรมชาติกำลังจะหายไป จำนวนประชากรลดลงอย่างต่อเนื่อง จากการสูญเสียถิ่นที่อยู่อาศัย อาหารลดน้อยลง สภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วเข้าสู่ภาวะโลกรวนที่เราเผชิญอยู่ในตอนนี้
แมลงปอไม่เพียงแต่จะเป็นนักพยากรณ์อากาศเท่านั้น แต่ยังคอยรักษาสมดุล และเป็นตัวชี้วัดความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ หากแมลงปอหายไปก็ไม่ต่างอะไรกับการที่เราหยิบโดมิโนออกเพียงตัวเดียว ก็สามารถทำให้โดมิโนที่เหลือล้มลงได้ ธรรมชาติก็เช่นเดียวกัน
สิ่งมีชีวิตไม่ว่าจะมีขนาดใหญ่หรือเล็ก ดูธรรมดาหรือพิเศษ แตกต่างหรือทั่วไป ต่างมีหน้าที่และภารกิจที่ยิ่งใหญ่ด้วยกันทั้งนั้น อยู่ที่เราจะสัมผัสได้หรือไม่ว่าความธรรมดาเหล่านั้น อาจมีอะไรที่พิเศษซ่อนอยู่ก็เป็นได้ เพราะสิ่งที่ธรรมชาติสร้างขึ้น ล้วนมีเหตุและผลของมันเสมอ
อ้างอิง
- Home Range, Movement, and Distribution Patterns of the Threatened Dragonfly Sympetrum depressiusculum (Odonata: Libellulidae): A Thousand Times Greater Territory to Protect?
- Ask the Naturalist: Why Do Dragonflies Swarm? | Bay Nature
- Dragonfly Swarms: One of Nature’s Rare Displays | NESTLE INTO NATURE
ผู้เขียน
สาวแว่นทาสแมวที่ชอบบอกเล่าเรื่องราวผ่านลายเส้น มีธรรมชาติช่วยฮีลใจ และหลงใหลในพระจันทร์เสี้ยว
บทความอื่นๆ
การพัฒนาที่(ไม่)ยั่งยืน เมื่อสถานการณ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมไทยกำลังดิ่งลงเหว
การเพิกถอนพื้นที่ในเขตอุทยานแห่งชาติทับลานเป็นภัยคุกคามต่อความเป็นผู้นำด้านความหลากหลายทางชีวภาพของประเทศไทยในเอเชีย
ยุคสมัยที่สูญหายของ ‘โมโนทรีม’ ได้ถูกศึกษาอีกครั้ง ผ่านฟอสซิลบรรพบุรุษโบราณของตุ่นปากเป็ดและตัวกินมดหนาม
บทเรียนราคาแพงของ ‘ปลาหมอคางดำ’
