งวง แหล่งรวมอุปกรณ์ยังชีพ
ช้างมีจมูกที่พัฒนาการให้ยื่นยาวออกมาจากหน้าถึงเกือบ 2 เมตร เราเรียกว่า “งวง” ภายในบรรจุด้วยเส้นประสาทและกล้ามเนื้อล้วน ๆ จำนวนมากหลายหมื่นมัด จึงอ่อนนุ่ม ยืดหยุ่น สามารถใช้หายใจ สูดดมกลิ่น ฤดูแล้งสามารถได้กลิ่นน้ำไกลหลายกิโลเมตร ส่วนท่อนกล้ามเนื้อที่ยื่นยาวนี้ทำงานได้ไม่ต่างจากแขนและมือที่ทรงพลัง สามารถ โอบ ลัด ดึง หยิบจับใบไม้ ผลไม้ หน่อไม้ และสิ่งของอื่น ๆ ได้สารพัด ใช้ดูด พ่นน้ำ น้ำโคลน ใช้แสดงพฤติกรรมสัมผัสช้างด้วยกันเพื่อแสดงอารมณ์รัก เอื้ออาทร หรือเป็นอาวุธทุบตี และพิเศษไม่เหมือนสัตว์อื่น ๆ ใช้รับแรงสั่นสะเทือนพื้นดินตรวจหาช้างตัวอื่นจากบริเวณห่างไกล
.
.
งาช้างอาวุธประจำกาย ทำร้ายตนเอง
ช้างมีฟันตัดคู่บนหน้า 1 คู่ (งา) และชุดฟันขนาดใหญ่ 6 ซี่ เชื่อมติดกันที่กรามบนและกรามล่าง ไม่มีฟันด้านหน้า ซึ่งใช้ขบกัดตัดเพราะพัฒนางวงมาทำหน้าที่รวบรวม รัด ดึง หัก หยิบ จับใบไม้ใบหญ้า หน่อไม้ ผลไม้น้อยใหญ่ ที่อยู่สูง 5-6 เมตร และอยู่ติดผิวดิน การบด เคี้ยวกิ่งไม้ใบไม้ เปลือกไม้ที่เหนียวและแข็งทำให้ฟันกราม สึกกร่อน มาก ฟันชุดที่เสื่อมนี้จะไม่ซ่อมแซมแต่ถูกเปลี่ยนจากชุดใหม่ ที่ดันจากด้านหลังให้แตกหักหลุดไป ทั้งชีวิตช้างเปลี่ยนฟันกรามทั้งหมด 6 ชุด สำหรับงาช้างมีชุดเดียวจะงอกเพิ่มยาวขึ้นตลอดเวลา ช้างจึงต้องหาแคลเซียมจากเปลือกไม้โดยใช้งาแทง หรือหากินจากดินโป่ง
บางครั้งช้างใช้งาขุดแทงหาอาหารหรือเอาไว้ต่อสู้ แต่คนเห็นว่างาช้างคือวัสดุสวยงามเหมาะใช้ทำเครื่องประดับบารมี จึงกลายเป็นของดีมีมูลค่าสูงมาก ผลักดันให้พากันล่าสังหาร งาจึงเป็นทูตมรณะพรากชีวิตช้างทั่วโลก
.
.
ช้างเห็นภาพ ดีงามยามราตรี
ด้วยช้างเป็นสัตว์ขนาดใหญ่แต่ละวันต้องกินอาหารและน้ำปริมาณมากจึงใช้เวลาหาอาหารเกือบทั้งวันทั้งคืน พักผ่อนนอนหลับเพียงวันละ 3-4 ชม. ช้างทุ่งอัฟริกามักจะหลบความร้อนในตอนกลางวันและชอบหากินกลางคืนมากกว่ากลางวัน ส่วนช้างป่าอัฟริกาและช้างป่าเอเชียหากินภายในป่าที่ร่มแสงรำไรในช่วงกลางวัน ยิ่งกลางคืนแสงจะน้อยมาก ด้วยเหตุนี้เพื่อดำรงชีวิตที่ดีมีคุณภาพช้างจึงพัฒนาการให้ตามองเห็นภาพชัดเจนในที่แสงน้อย มุมมองการรับภาพติดตั้งตาไว้ข้างหัวทำให้เห็นภาพได้เกือบรอบตัว ระยะชัดเจนใช้เพียง 10-15 เมตร ก็พอใช้การได้ดี
การรักษาสุขภาพตาใช้ขนแข็งติดไว้ที่ขอบตาบนและล่างดักจับขี้ผงแล้วใช้งวงปัดออกที่ดวงตา ใช้หนังตาเปิดปิดผงฝุ่นจากลมหรือกิ่งไม้ นอกจากนี้ยังใช้น้ำตาไหลออกมาหล่อลื่นและชะล้างตาอยู่เสมอ ๆ จนดูเหมือนว่าช้างเศร้าเสียใจจึงร้องไห้อยู่ตลอดเวลา
.
.
ช้างหูทิพย์ ลดอาการตัวร้อน และใช้บอกใบ้
ช้างมีใบหูขนาดใหญ่รับฟังเสียงได้ดีทั้งระยะใกล้จากคลื่นเสียงปรกติ ระยะไกลจากคลื่นเสียงต่ำ (คนไม่ได้ยิน) จึงรับรู้ตำแหน่งช้างตัวอื่น ๆ เพื่อไม่ต้องแย่งหาอยู่หากิน หรือใช้จับทิศทางเดินเข้าหาจับคู่ ตามปรกติระบบการทำงานในร่างกายจะสร้างความร้อนตลอดเวลา จำเป็นต้องระบายออกด้วยเหงื่อแล้วดื่มน้ำมาชดเชย สำหรับช้างร่างกายต้องการน้ำวันละ 200 ลิตร หากเสียน้ำจากเหงื่อในฤดูร้อน หาน้ำยากก็จะเป็นปัญหาใหญ่โตถึงตายได้ ช้างจึงปรับวิธีระบายความร้อนด้วยอากาศแทน นำเส้นเลือดใหญ่มาจัดเรียงที่หูแล้วพัดโปกหูไปมาสร้างอากาศเย็นเพื่อให้ความร้อนระบายออกไป
มนุษย์เมื่อขัดแย้งกันใช้การเจรจาเพื่อยุติความสูญเสีย สำหรับช้างใช้สัญญาณกางหู 2 ข้างออกให้ดูตัวใหญ่มากขึ้นหนึ่งเท่าตัวข่มขู่คู่กรณี หากไม่ยอมถอยห่าง ก็ต้องสู้กัน
.
.
หัวช้าง ศูนย์รวมอุปกรณ์ดำรงชีพ
หัวช้างมีสัณฐานทรงกลมส่วนหน้าค่อนข้างแบนด้านข้างหัวติดตั้งมีเครื่องมือหากิน งา งวง ปาก ฟัน และระบบรับส่งข้อมูลทั้งภาพและเสียง ได้แก่ หู ตา หัวจึงมองว่ามีขนาดใหญ่โตแต่แท้จริงกลับหนักเพียง 300 ก.ก. ทั้งนี้เพราะออกแบบโครงกะโหลกได้ดีเลิศ ด้วยไม่ใช้กระดูกหนาทึบทั้งหมดแต่ส่วนบนใช้แบบพรุนคล้ายรังผึ้งหรือแบบฟองน้ำ ทำให้น้ำหนักเบาแต่แข็งแรง สามารถรับแรงกระแทกศึกชนช้างในสงครามชิงความเป็นใหญ่เพื่อคัดตัวไปผสมพันธุ์ หรือเวลาส่งเสียงร้องเสียงจะก้องดังไปได้ไกล
ประการต่อมา อากาศในโพรงกระดูกฉนวนปกป้องอุณหภูมิในกะโหลกที่บรรจุสมองขนาดใหญ่ 5-6 ก.ก. และด้วยขนาดสมองที่ใหญ่นี้ทำให้ช้างถูกฝึกสอนใช้งานได้สารพัดหรือฉลาดพอที่จะแอบตลบหลังคนแกะรอยช้างแล้วกระทืบอยู่บ่อย ๆ หรือทำลายสิ่งแปลกปลอมที่คนบุกรุกถิ่นสร้างไว้ในป่า
.
.
หนังช้างปราการต้านร้อนหนาว
หนังช้าง อ่อนนุ่ม ยับย่น และหนา คุณสมบัติทั้งสามนี้ใช้ในภารกิจที่ต่างกัน ความหนาของหนังส่วนที่หนาที่สุดคือ 2-3 ซม. อยู่ที่หลังและด้านข้าง ใช้ในการบุกป่าผ่าดงหนาม ดงหญ้า ดงพง อ้อ แขม ที่มีใบคมราวมีดโกน หนังที่อ่อนนุ่มมีเส้นประสาทมากมายรับความรู้สึกได้ดีแม้แต่เพียงแมลงตัวเล็ก ๆ มาเกาะความรับรู้นี้จะมีการสั่งให้งวงจับใบไม้ หรือหางมาปัดไล่แมลง หรือถ้ามีดินฝุ่นก็ใช้งวง ดูดพ่น ตาม ตัวเลย
ความหนาวปกป้องด้วยชั้นไขมันบาง ๆ รองไว้ใต้ผิวหนัง แต่เรื่องระบายความร้อนเป็นใหญ่ต้องใช้หลายวิธี เริ่มตั้งแต่ใช้เส้นเลือดกระจายใกล้ผิวหนังเป็นแถบทั่วตัวเพื่อให้คายความร้อน หากต้องการลดความร้อนแบบเร่งด่วนก็ลงอาบน้ำ พร้อมทั้งใช้ความยับย่นที่ผิวหนังกักเก็บความชื้นซึ่งดีกว่าหนังเรียบ 5-10 เท่า ทำให้เย็นสบายนานขึ้น หากต้องการลดความร้อน ปกป้องแดดเผา และไล่แมลง ก็ลงอาบดินโคลน
.
.
ขาช้าง เดินวิ่งเน้นปลอดภัย
ช้างจัดเป็นสัตว์บกใหญ่ที่สุดและมีน้ำหนัก 4-6 ตัน ซึ่งมากที่สุดในโลก สูงมากกว่าคนเท่าครึ่งถึงสองเท่า ธรรมชาติจึงได้ออกแบบ สร้างโครงสร้างกระดูกขาให้ใหญ่ จัดเรียงในแนวเส้นตรงเหมือนขาโต๊ะ เพื่อให้รับน้ำหนักตัวได้อย่างมั่นคง ตีนรูปกลมทำให้มีพื้นที่รับน้ำหนักได้มากเป็นพิเศษ ฝ่าตีนทำด้วยหนังนุ่น เมื่อฉีกขาดซ่อมแซมได้ หากผ่าตีนดูจะพบว่าช้างยืนอยู่บนปลายนิ้ว ที่บริเวณส้นเท้ามีชิ้นไขมันหนา รองรับแรงกระแทก คล้ายระบบสปริงหรือโชคอัพที่ใช้กันกระเทือนของรถยนต์
ในการเคลื่อนที่ช้างสร้างกล้ามเนื้อขนาดใหญ่และเอ็นหุ้มกระดูกทำให้แลดูเหมือนเสาทรงกลม ส่วนปลายตีนกว้าง ช้างเดินเร็วกว่าคน 2 เท่า และเดินได้วันละ 20 ก.ม. โดยปรกติจะเดินอย่างระมัดระวัง เพื่อมิให้กล้ามเนื้อและเอ็นบาดเจ็บ วิ่งก็ต่อเมื่อจำเป็นต้องวิ่งหนีหรือวิ่งไล่ศัตรู ประการสำคัญช้างจะไม่กระโดดตลอดชีวิต เพราะจะทำให้กระดูกขาหักเอาง่าย ๆ
.
.
สืบต่อเผ่าพันธุ์ สาระสำคัญวิถีช้าง
ช้างอยู่กันเป็นกลุ่มพี่ป้า น้า อา ช่วยกันเลี้ยงลูกเล็กเด็กแดง ให้ตัวเมียที่อาวุโสสูงเป็นจ่าฝูงเพราะมีประสบการณ์มาก รอบรู้ทุก ๆ ด้าน ไม่ว่าจะเป็นภูมิประเทศ แหล่งน้ำ แหล่งอาหาร สามารถนำหลบหลีกหรือต่อสู้ศัตรู ส่วนช้างตัวผู้อนุญาตให้อยู่ในฝูงได้เพียงอายุ 14-15 ปี จึงแยกออกจากฝูงไปอยู่เดี่ยวหรืออาจรวมกับกลุ่มตัวผู้ก็ได้
เบื้องหลังที่ต้องใช้วิถีเช่นนี้เนื่องจากช้างเป็นสัตว์ขนาดใหญ่ตัวเมียต้องใช้เวลาตั้งท้องเกือบ 2 ปี และกว่าช้างเล็กจะโตเต็มวัยช้ามากจึงต้อง เลี้ยงดู คุ้มครองยาวนาน ช้างตัวผู้ต้องแยกตัวเพื่อป้องกันมิให้มีการผสมพันธุ์กันเองจนสายเลือดชิดทำให้เผ่าพันธุ์อ่อนแอ
ขบวนการคัดเลือกพ่อพันธุ์ช้างต้องทุ่มเทมากเพราะกว่าจะสืบพันธุ์ได้ต้องมีอายุราว 30 ปี ต้องต่อสู้แย่งชิงเพื่อคัดเลือกให้ได้ผู้แข็งแรง ฉลาด โดยช้างจะสร้างสารพิเศษ (ช่วงเวลาที่ช้างตกมัน) ให้มีกลิ่นแจ้งแก่ เพศเมีย และมีฤทธิ์ทำให้ก้าวร้าว กล้าต่อสู้ประลองกำลังกับช้างอาวุโส ตัวที่ชนะจะส่งคลื่นเสียงต่ำดังไปไกล หากตัวเมียพร้อมผสมพันธุ์ ก็จะเลี่ยงออกจากฝูง สื่อสารกับตัวผู้เพื่อผสมพันธุ์
.
.
ช้างสร้างป่า
ช้างป่าอยู่ในกลุ่มสัตว์กินพืช ใบไม้จัดเป็นอาหารหลักเพราะหาได้ง่ายมีอยู่ทั่วไป แต่ที่ชอบมักเป็นใบไม้ในป่ารุ่นสอง ซึ่งมีไม้โตเร็วขึ้นกันหนาแน่น ใบนุ่ม กิ่งไม่แข็งใช้งวงหักง่าย ใบหญ้าอ่อนก็ชอบมากเช่นกัน พบขึ้นตามริมลำน้ำ ตามชายป่า ส่วนฤดูแล้งมักกินลำต้นหญ้าขนาดใหญ่จำพวกพง อ้อ แขม ซึ่งมีลำต้นอวบน้ำ บางชนิดมีรสหวาน
ช่วงฤดูฝนมักเข้าป่าไผ่หากินหน่อไม้ สำหรับผลไม้ทั้งเล็กและใหญ่มีแร่ธาตุสูงมีอยู่ตามป่าเก่าดั้งเดิม ช้างสามารถกินได้สูงถึง 5 เมตร ซึ่งกระทิง วัวแดง แย่งกินไม่ถึง หากยังไม่อิ่มก็เขย่าให้ผลสุกจัด ตกลงมา ทำให้เก้ง กวาง หมูป่า ฯลฯ ได้อานิสงค์จากที่ช้างกินไม่หมด
ปรกติช้างเคี้ยวอาหารแบบหยาบ ๆ แล้วกลืนลงกระเพาะให้แบคทีเรียช่วยย่อยอีกแรงหนึ่ง พร้อมทั้งสร้างลำไส้ยาวเพื่อดูดซึมอาหารได้มากขึ้น เราจึงพบว่าขี้ช้างนั้นมีซากพืชหยาบ เมล็ดไม้ไม่ค่อยบอบ ช้ำมาก การงอกของเมล็ดไม้จึงเกิดง่ายเท่ากับช่วยกระจายพืชพันธุ์ไม้นับร้อยชนิด ส่วนผลงานการกินใบไม้ที่ใช้วิธีเลือกกินแบบสุ่ม มิใช่ กินแบบเหมาหมดทั้งพื้นที่ จึงเป็นงานช่วยลดความหนาแน่นให้กับ หญ้า กล้าไม้ ลูกไม้ ดงไม้โตเร็ว ฯลฯ และผลพลอยได้สุดท้ายช่วยคัดกรองต้นที่รอดตายซึ่งมักแข็งแกร่งไว้สืบต่อสายพันธุ์ต่อไป
โอ้ว่า…อนิจจัง…ปัจจุบันช้างป่าถูกลดบทบาทงานสร้างป่าด้วยป่าหดหายอาหารน้ำไม่พอกิน ช้างจึงต้องออกหากินพืชสวน พืชไร่ที่อยู่ชิดติดป่าจนเกิดศึกคนกับช้าง
