บ้านพุระกำ ที่ไม่เคยระกำ จนกระทั่ง

มีหมู่บ้านหนึ่งกลางหุบเขา ที่กำลังจะกลายเป็นอ่างเก็บน้ำ “บ้านพุระกำ”

ไม่เลยบ้านพุระกำไม่ได้ระกำอย่างที่คิด เพราะชาวบ้านที่นั่นมีชีวิตที่มีความสุข อาศัยอยู่ในป่าที่อุดมสมบูรณ์

แต่หลังจากที่ผู้เขียนได้ยินเสียงเล่ามาว่าที่นี่กำลังจะถูกสร้างให้เป็นอ่างเก็บน้ำ ก็เริ่มคิดแล้วว่า ชาวบ้านคงจะระกำใจเป็นอย่างมาก

หลังจากขับรถออกจากนนทบุรีได้ 3 ชั่วโมงนิดๆ เราก็มาถึงหมู่บ้านแรก “บ้านหนองตาดั้ง” ที่นี่จะเป็นฐานทัพในการวางแผนงานและที่หลับนอนของเราเป็นเวลา 3 วัน 2 คืน

ซึ่งเจ้าบ้านที่นี่คือ “น้าห้อย” ผู้เป็นตัวแทนของชาวบ้านหนองตาดั้งที่ร่วมคัดค้านการสร้างอ่างเก็บน้ำในที่แห่งนี้ น้าห้อยบอกพวกเราด้วยประโยคยอดฮิตว่า “ทำตัวตามสบายเลย ที่นี่เหมือนกับเป็นบ้านของพวกเรา” ผมล่ะอดคิดไม่ได้เลยที่จะขอโฉนดน้าแก แกเล่นบอกว่าทำให้เหมือนบ้านเรา

ถึงแม้ว่าอยากจะเล่าถึงบรรยากาศที่นี่มากแค่ไหน แต่ขอกลับเข้ามาเรื่องการสร้างอ่างเก็บน้ำบ้านหนองตาดั้งก่อน เดี๋ยวคนอื่นจะคิดว่าเราเอาแต่เที่ยว ไม่ยอมทำงาน

คำถามแรกที่เกิดขึ้นในหัวผู้เขียนก็คงเริ่มจากว่า “ชื่อโครงการคืออ่างเก็บน้ำบ้านหนองตาดั้งแต่ทำไมชาวบ้านพุระกำต้องออกมาคัดค้านล่ะ”

อ่างเก็บน้ำบ้านหนองตาดั้งจะถูกสร้างขึ้นที่บ้านพุระกำ เนื่องจากมันเป็นพื้นที่ที่กรมชลประทานมองว่าเหมาะสมในการสร้างอ่างเก็บน้ำ ถ้าอ่างนี้ถูกสร้างมันจะมีขนาดกว่า 2,000 ไร่ โดยกินพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่น้ำภาชีและซ้อนทับเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าฝั่งซ้ายแม่น้ำภาชี ซึ่งมันจะครอบคลุมมาถึงหมู่บ้านหนองตาดั้งอีก 439 ไร่ ทำให้ชาวบ้านหนองตาดั้งก็ต้องออกมาคัดค้านร่วมกับชาวบ้านพุระกำ

2,000 ไร่ นี่มันจะใหญ่ขนาดไหนกัน ถ้าให้นึกจากตัวพื้นที่ก็คงนึกไม่ออก แต่ปริมาตรน้ำที่มันจะกักเก็บได้นั้นก็ราวๆ 50 ล้าน ลบ.ม. ด้วยสันเขื่อนที่สูงถึง 50 เมตร หรือจะให้มองเห็นอีกภาพก็เท่ากับแทงค์น้ำบ้านเราที่มีขนาด 1,000 ลิตร จำนวน 50 ล้านถัง

และถ้าโครงการนี้เกิดขึ้นจริงๆ มันจะทำลายพื้นที่ป่าของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่น้ำภาชีถึง 500 กว่าไร่ ซึ่งมันกระทบเป็นวงกว้าง ไม่ว่าจะทรัพยากรป่าไม้ สัตว์ป่า หรือชาวชาติพันธุ์อีกหลายร้อยชีวิตที่อาศัยอยู่ในพื้นที่แห่งนี้

…

หลังจากคืนแรกผ่านไป เช้าวันใหม่มาพร้อมกับภารกิจที่ได้รับมอบหมาย นั่นก็การเดินสำรวจพื้นที่ป่าและร่องรอยสัตว์ป่า เนื่องจากว่าก่อนหน้านี้ ทางชาวบ้านได้เข้าไปติดตั้งกล้องดักถ่ายภาพสัตว์ป่าไว้ และได้ภาพสัตว์ป่าหายากมามากมาย แต่ไม่มีจุดพิกัดของกล้อง เนื่องจากอุปกรณ์ของชาวบ้านที่ยังไม่พร้อม

หลังจากที่พวกเราได้ปรึกษากับหัวหน้าหน่วยพิทักษ์ป่าหนองตาดั้งแล้ว ถ้าเราต้องเดินเก็บข้อมูลให้ครบตามเป้าหมาย เราอาจจะต้องเดินกันจนมืดค่ำเลยทีเดียว เลยแนะนำให้พวกเราขับรถเข้าไป แต่ว่าทางมันค่อนข้างลำบาก จำเป็นต้องใช้รถขับเคลื่อนสี่ล้อ

หลังจากที่พวกเราได้กระเด้งกระดอน เลื้อยไหลผ่านโคลน กระโจนผ่านห้วยต่างๆ เราก็มาถึงจุดแรก เป็นจุดที่มีคุณลุงต้นไม้ขนาดใหญ่ เหมาะสำหรับเป็นบ้านให้กับนกเงือก ที่สำคัญบรรยากาศรอบตัวผู้เขียน

ณ ตอนนั้น มันสุดยอดมาก ที่นี่คือป่าที่สมบูรณ์มากๆ แห่งหนึ่ง เท่าที่ผู้เขียนเคยพบมา

11.00 น. ต้องรีบออกเดินทางไปอีกจุดหนึ่งต่อ ก่อนที่มันจะมืด เพราะในป่า เราคาดเดาอะไรไม่ได้เลย

ตอนนี้ฝนก็เริ่มโปรยปรายลงมาแล้ว มันอาจจะทำให้การข้ามน้ำของเรานั้นอันตรายยิ่งขึ้น

ไกด์ของเรา (เจ้าหน้าที่หน่อยพิทักษ์ป่าฯ) ได้นำทางพวกเราไปยังจุดถัดไป ซึ่งหลังจากนี้ เราต้องเดินกันจริงๆ แล้วล่ะ เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่รถไม่สามารถเข้าถึง

หลังจากดื่มด่ำบรรยากาศได้สักพัก เลื้อยไหลไปตามทางได้อีกราว 30 นาที ก็มาถึงจุดปลายทาง รถได้ต่อไม่ได้แล้ว “จอดตรงนี้” เสียงดังมาจากกระบะรถ

“ถึงเวลาเดินแล้วสินะ” ผู้เขียนคิดในใจ

^{ก่อนออกเดิน ก็ตรวจสอบจุดหมายของเราอีกสักที เพื่อความชัวร์}

เดินได้ราว 15 นาที ยังไม่เหนื่อยแฮะ บรรยากาศเย็นสบาย มีฝนปรอยๆ ลงมาบ้าง พอให้เราได้สดชื่น

แอบดีใจกับเส้นทางที่เรียบง่ายได้ครู่เดียว “ระวังนะ น้ำแรง!” เสียงดังมาจากคนข้างหน้า

“เรากำลังจะเดินข้ามห้วย”

ระหว่างทางการเดินสำรวจนั้น เราก็พบร่องรอยสัตว์ป่าเป็นระยะๆ ที่พบได้มากที่สุดก็น่าจะเป็นร่องรอยของเจ้าหมูป่า มีทั้งรอยคุ้ย รอยตีน

เกือบจะจบภารกิจสุดท้ายของการเดินแล้ว อีกไม่ไกลมาก

และพวกเราก็เริ่มเร่งฝีเท้า เพราะเรายังมีงานที่ต้องช่วยชาวบ้านในหมู่บ้านต่ออีก

ข้าวเที่ยงก็ยังไม่ได้กินกันเลย แต่คุยกันว่า ไหนๆก็ไหนๆแล้ว เอางานให้เสร็จก่อน

…

ออกมาจากป่าแล้ว หลังจากที่พวกเราได้พักให้พอที่จะหายเหนื่อย ก็ได้เวลาเดินทางเข้าไปยังหมู่บ้านพุระกำ เพื่อไปดูการเตรียมความพร้อมของเช้าบ้าน ที่จะรับมือกับการเข้ามาเจรจาของกรมชลประทาน ในเรื่องของโครงการการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำในที่แห่งนี้

สิ่งที่ผู้เขียนสังเกตเห็นก็คือความสามัคคีของชาวบ้านที่นี่ ทุกคนมารวมตัวกันแทบจะทุกหลังคาเรือนไม่ว่าจะเป็นเด็กเล็ก วัยรุ่น ผู้ใหญ่ แม้แต่คุณตาคุณยายที่เดินเหินไม่ค่อยคล่องนักพวกเขาก็มาร่วมรับฟัง 

พวกเขาก็ไม่ละเลยที่จะมาร่วมกันวางแผนปกป้องบ้านของเขา ลึกๆ ในใจของผู้เขียนคิดว่า พวกเขาเหนียวแน่นกันขนาดนี้ ทางกรมชลฯ คงใจอ่อนบ้างแหละ

…

9 ตุลาคม 2566

วันที่เราจะเห็นกลุ่มคนหลักร้อยคน ใส่เสื้อสีส้มเขียวสดใส ที่บนแผ่นหลังของพวกเขาสลักคำไว้ว่า “พุระกำ คัดค้านโครงการอ่างเก็บน้ำหนองตาดั้ง”

ใกล้ถึงเวลานัดหมาย กลุ่มชาวบ้านทยอยกันเข้าไปยังศาลากิจกรรมบ้านพุระกำ ใช้เวลาไม่นานนัก ตัวศาลากิจกรรมก็เริ่มจะจุคนไม่ไหว ทำให้พี่น้องที่มาร่วมรับฟัง ต้องกระจายตัวกันอยู่รอบศาลา แต่เรื่องนี้ไม่ใช่ปัญหาใหญ่สำหรับพวกเขาเลย ปัญหาจริงๆ มันคือสิ่งที่กำลังจะเข้ามาต่างหาก นั่นคือ “อ่างเก็บน้ำ”

ในที่สุดกลุ่มภาครัฐก็มาถึงยังบ้านพุระกำ ตรงเวลาไม่ขาดไม่เกิน นำโดย นางสาววริษฐา สงวนเสริมศรี รองผู้ว่าราชการจังหวัดราชบุรี นางบุญยิ่ง นิติกาญจนา สส.ราชบุรี เขต 2 นายสุรชาติ  มาลาศรี ผอ.สำนักบริหารโครงการคณะทำงานและเลขานุการคณะทำงานขับเคลื่อนโครงการอ่างเก็บน้ำบ้านหนองตาดั้ง นายสาธิต อำลอย ผอ.สำนักงานก่อสร้างชลประทานขนาดกลางที่ 13

หลังจากที่ทุกหน่วยงานมากันครบ ก็ได้เวลาเริ่มประชุมหารือและทำความเข้าใจกับกลุ่มชาวบ้านพุระกำและหนองตาดั้ง ในเรื่องการสร้างอ่างเก็บน้ำบ้านหนองตาดั้ง โดยทางตัวแทนของกลุ่มชาวบ้านแจ้งว่า อยากจะให้ทางภาครัฐเป็นฝ่ายเริ่มพูดก่อน

“เรามีเป้าหมายที่จะสร้างอ่างตรงจุดนี้ ทำให้พื้นที่ตรงนี้เกิดน้ำท่วม และจะมีการเยียวยา อยากถามชาวบ้านว่า อยากจะย้ายไปตรงไหน” 

“ซึ่งจะไม่ไกลจากที่นี่ จะมีบ้านให้ มีที่ทำกินให้ มีไฟฟ้าให้ มีการส่งเสริมการท่องเที่ยวเนื่องจากที่นี่มีจุดเด่นเรื่องการเป็นชาติพันธุ์ เป็นชนกลุ่มน้อย ”

“อะไรที่พวกผมทำได้ จะยินดีทำให้เลย จะทำให้ความเป็นอยู่ดีขึ้น เราจะพยายามดำเนินการให้ แต่ไม่รับปากว่าจะดำเนินการได้” นายสาธิต  อำลอย ผอ.สำนักงานก่อสร้างชลประทานขนาดกลางที่ 13 กล่าว

หลังจากหน่วยงานภาครัฐเริ่มพูดถึงตัวโครงการได้ไม่นาน ชาวบ้านบางส่วนก็เริ่มชูป้าย พร้อมกับพูดว่า “เราจะไม่ย้ายไปไหน เราจะอยู่ที่นี่”

หลังจากที่กรมชลฯ ได้พูดถึงวัตถุประสงค์การสร้างอ่างและการเยียวยาที่จะเกิดเสร็จไปแล้วก็ถึงคราวของชาวบ้านพูดถึงความสำคัญของพื้นที่ป่าแห่งนี้ และทำการตอบกลับในข้อเสนอของทางกรมชลฯ ที่มอบมาให้ว่า

“เราไม่ย้าย เราจะอยู่ที่นี่”

“เราร้องขอให้ทางกรมชลฯ ยกเลิกโครงการนี้”

“เสนอว่าอยากให้ภาครัฐนำงบประมาณไปพัฒนาอ่างเก็บน้ำเดิมที่มีอยู่แล้ว เนื่องจากบริเวณโดยรอบพื้นที่มีอ่างเก็บน้ำอยู่แล้ว 6-7 แห่งนั้น ยังไม่สามารถกักเก็บน้ำได้เลย”

“ตรงนี้น้ำกับป่ามันสมบูรณ์อยู่แล้ว ธรรมชาติสร้างมายังไง ท่านไม่ต้องไปทำลายมันหรอก”

ด้านนางบุญยิ่ง นิติกาญจนา สส.ราชบุรี เขต 2 กล่าวว่าตนรับเรื่องและจะนำไปแจ้งให้กับทาง ร.อ.ธรรมนัส พรหมเผ่า รมว.กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ว่า “ชาวบ้านไม่ต้องการอ่างเก็บน้ำ และมีข้อเสนอว่าปรับอ่างบ้านบ่อหวีให้เป็นประโยชน์มากขึ้นได้ไหม เช่นให้กว้างขึ้น สูงขึ้น และสัญญาอีกครั้งว่า เรื่องนี้จะไปถึงรัฐมนตรีธรรมนัสแน่นอน”

นางสาววริษฐา สงวนเสริมศรี รองผู้ว่าราชการจังหวัดราชบุรี ได้กล่าวสรุปประชุมหารือและทำความเข้าใจกับกลุ่มชาวบ้านพุระกำและหนองตาดั้งว่า

“ความแคลงใจของชาวบ้านฯ ในเรื่องประสิทธิภาพอ่างเก็บน้ำเดิมที่มีอยู่แล้วทั้ง 7 อ่าง กรมชลประทานต้องไปทำความเข้าใจวัตถุประสงค์การสร้างอ่างเก็บน้ำฯให้ชัดเจน”

“เรื่องจิตใจ และการปกป้องรักษาป่าของชาวบ้าน ถึงแม้จะมีการได้รับค่าชดเชยมากน้อยขนาดไหน ซึ่งทั้งหมดเป็นข้อมูลของคณะทำงานขับเคลื่อนอ่างเก็บน้ำบ้านหนองตาดั้งในการนำเสนอหรือดำเนินการในเรื่องอื่นๆต่อ การจะมีหรือไม่มีขึ้นอยู่กับเจ้าของโครงการ”

ทางมูลนิธิสืบยังคงเฝ้าติดตามกระบวนการเสนอโครงการก่อสร้างอ่างเก็บน้ำบ้านหนองตาดั้ง ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่น้ำภาชี และเราจะยังคงนำเสนอข้อมูลคุณค่าและความสำคัญของผืนป่าแห่งนี้ต่อไป