บ่อยครั้งที่เราได้ยินข่าวพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติถูกบุกรุกแผ้วถางพื้นที่จนเกิดเขาหัวโล้นมาหลายต่อหลายแห่ง กรมป่าไม้กำลังทำอะไรอยู่ แล้วอะไรเป็นเหตุให้ปัญหาเหล่านี้ยังคงคาราคาซัง ?
บนเวทีสัมมนาวิชาการ 25 ปี มรดกโลก ทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง สู่การจัดการผืนป่าตะวันตก 20 ล้านไร่ ตะวันฉาย หงส์วิลัย ผู้จัดการโครงการส่วนป่าสงวนแห่งชาติ มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ได้อธิบายสาเหตุปัญหาที่เกิดขึ้น โดยยกตัวอย่างพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติรอบผืนป่าตะวันตก จำนวน 15 กลุ่มป่า 9,062,501 ไร่ เป็นกรณีศึกษา
ปี พ.ศ. 2559 ที่ผ่านมา มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ร่วมกับกรมป่าไม้ ทำโครงการพัฒนาการบริหารจัดการพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ เพื่อขยายขอบเขตการรักษาป่าตะวันตกไปยังพื้นที่รอบนอกผืนป่าอนุรักษ์ 17 แห่ง คือ พื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติอีก 15 กลุ่มป่า
พื้นที่ป่าสงวนทั้ง 15 กลุ่มป่า 9,062,501 ไร่ รอบผืนป่าตะวันตก สามารถแบ่งสภาพพื้นที่ออกเป็น 3 ระดับ คือ (1) ยังคงสภาพป่า มีพื้นที่ป่ามากกว่า 200,000 ไร่ ประกอบด้วย 4 กลุ่มป่า ได้แก่ กลุ่มป่าสงวนบ้านไร่, กลุ่มป่าสงวนทองผาภูมิ-ไทรโยค, กลุ่มป่าสงวนศรีสวัสดิ์, กลุ่มป่าสงวนหนองปรือ-บ่อพลอย
(2) ยังคงสภาพป่า มีพื้นที่ 100,000 – 200,000 ไร่ ประกอบด้วย 5 กลุ่มป่า ได้แก่ กลุ่มป่าสงวนวังเจ้า, กลุ่มป่าสงวนอุ้มผาง, กลุ่มป่าสงวนลานสักห้วยคต, กลุ่มป่าสงวนด้านช้าง และกลุ่มป่าสงวนสังขละบุรี และ (3) ยังคงสภาพป่าเหลือพื้นที่น้อยกว่า 100,000 ไร่ ประกอบด้วย 6 กลุ่มป่า ได้แก่ กลุ่มป่าสงวนคลองขลุง, กลุ่มป่าสงวนคลองสวนหมาก, กลุ่มป่าสงวนแม่วงก์แม่เปิน, กลุ่มป่าสงวนพบพระ และกลุ่มป่าสงวนบ้านไร่หนองฉาง
เมื่อกางแผนที่ออกดูจะพบว่าป่าสงวนทั้ง 15 กลุ่มป่า บนเนื้อที่กว่า 9 ล้านไร่ อยู่ในลักษณะกระจัดกระจายในรูปแบบเกาะไม่ได้เชื่อมร้อยต่อกันเหมือนกับผืนป่าอนุรักษ์ของกรมอุทยานฯ
ผู้จัดการโครงการส่วนป่าสงวนแห่งชาติ มองว่าการที่ป่าอยู่กระจัดกระจายเช่นนี้ทำให้การดูแลรักษาเป็นไปได้ยาก เมื่อบวกรวมเข้ากับปัญหา เรื่อง หน่วยป้องกันอยู่ไกลจากพื้นที่ป่าที่ตัวเองดูแล อัตรากำลังเจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบ งบประมาณ ยานพาหนะ อุปกรณ์เครื่องมือที่จำเป็น ยังไม่สมดุลกับขนาดพื้นที่ที่ต้องดูแล จึงไม่ใช่งานง่ายที่กรมป่าไม้จะดูแลพื้นที่ป่าที่เหลืออยู่ให้สำเร็จ
“ปัจจุบันยังพบว่าปัญหาการบุกรุกอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะพื้นที่ห่างไกลจากที่ตั้งหน่วยป้องกันฯ แต่มีราษฎรอาศัยทำกินอยู่ติดกับป่า”
แต่ปัญหาที่ใหญ่กว่านั้นในทรรศนะของผู้จัดการโครงการส่วนงานพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติมองว่า คือ การขาดฐานข้อมูลที่ชัดเจน
“ข้อมูลขอบเขตพื้นที่ที่มีการขอใช้ประโยชน์ และพื้นที่ที่ได้อนุญาตให้ใช้ประโยชน์จากกรมป่าไม้ยังขาดความชัดเจนและรับรู้เฉพาะบางหน่วยงานภายใน เช่น พื้นที่สำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม (ส.ป.ก.) สวนป่า และพื้นที่โครงการอื่นๆ ของรัฐฯ และเอกชน ยังซ้อนทับกันอยู่”
ผู้จัดการโครงการส่วนงานพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ให้ความเห็นว่าสิ่งที่สมควรทำเป็นอันดับแรก คือ ให้จัดทำฐานข้อมูลพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ และป่าที่ยังคงสภาพ (AO-4) โดยช่วงที่ผ่านมามูลนิธิสืบนาคะเสถียรได้เข้าไปสนับสนุนงานส่วนนี้ไปแล้วในระดับหนึ่ง ผ่านการจัดทำแผนที่สำหรับมอบให้กรมป่าไม้ใช้ในการดำเนินงานดูแลพื้นที่อย่างถูกต้อง
ต่อมาสิ่งที่ควรทำควบคู่กันไป คือ การจัดตั้งจุดสกัดให้ครอบคลุมพื้นที่ โดยเน้นให้ความสำคัญกับพื้นที่ป่าคงสภาพที่เหลืออยู่ และควรตรวจสอบขอบเขตพื้นที่ให้แน่ชัดจากสำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม ที่ทับซ้อนพื้นที่ป่า และพื้นที่อื่นๆ เพื่อขอคืนพื้นที่ป่า รวมถึงการจัดทำเครื่องหมายแสดงแนวเขตในพื้นที่ป่าคงสภาพ ให้สามารถมองเห็นอย่างชัดเจนส่งเสริมการมีส่วนร่วม
“ที่สำคัญต้องให้ภาคประชาชนมีส่วนร่วมในการดูแลรักษาทรัพยากร ส่งเสริมการจัดตั้งป่าชุมชน ในพื้นที่ป่าใกล้ชุมชน สร้างแรงจูงใจในการดูแลรักษา และฟื้นฟูป่าโดยภาคประชาชน เอกชน เช่น ป่าเศรษฐกิจ ที่ประชาชนสามารถได้รับประโยชน์จริง จะทำให้ได้แนวร่วมในการดูแลรักษาป่าเพิ่มมากขึ้น” ผู้จัดการโครงการฯ กล่าวทิ้งท้าย
