“อาจารย์คะหนูจุดธูปมาให้”
เสียงของกิ๊ฟต์ทำลายความเงียบรอบตัวผมที่หน้าพระพุธรูปหน้าสนามโรงเรียนสว่างอารมณ์ เธอเดินถือธูปจุดแล้วมาหลายดอก แดงวาบมาในแสงสลัวของเช้ามืด
“อ้าวอาจารย์อยู่คนเดียวเหรอ หนูเห็นยืนอยู่กับใครสักคนเมื่อกี้นี้”
“ผมก็อยู่คนเดียวมาตลอดสักครึ่งชั่วโมงแล้ว”
ผมตอบตอบพรางรับธูปหกดอกจากกิ๊ฟต์มาปัก
กิ๊ฟต์เจ้าหน้าที่ภาคสนามสาวของผมผู้รับหน้าที่หิ้วกระเป๋ายาในการเดินครั้งนี้บอกแบบงงๆ ว่าก็หนูเห็นคนตัวสูงๆ ยืนอยู่ด้วยกับอาจารย์ พลางกล่าวว่า
“ดูสิหนูขนลุกหมดเลย”
ผมคิดในใจว่า “เอ็งนั่นแหละ ทำข้าขนลุกเหมือนกัน”
หลังจากอยู่รักษาฟอร์มอีกอึดใจ ผมกับกิ๊ฟต์ก็รีบออกมาสมทบกับคณะเพื่อออกเดินทาง
เรามาถึงที่ว่าการอำเภอลาดยาว เมื่อแสงเช้าตรู่ ระบายไอน้ำของสายฝนที่พึ่งหยุดไป พี่กิ้นชวนเรายืนถ่ายรูปยกแขนไขว้เป็นกากบาทแสดงสัญลักษณ์ไม่เอาเขื่อน พวกเราเดินออกจากลาดยาวมุ่งหน้าไปสว่างอารมณ์ตามมติของที่ประชุมสรุปงานเมื่อคืนที่หารือกันว่า เราน่าจะเดินขบวนเข้าไปภายในตลาดลาดยาวหนึ่งรอบแต่ก็ทบทวนกันว่าเป้าหมายของเราอยู่ที่กรุงเทพฯ ไม่ควรไปยั่วยุหรือทำอะไรที่ไม่ให้เกียรติกัน ผ่านแม่ค้าขายขนมข้างทางคนหนึ่งผมไม่ลืมใช้มุกเดิมว่าไปกรุงเทพฯ กันไหมครับ
แม่ค้าตอบสั้นๆ แต่ประทับใจ “แจ๋วเลย”
แดดสายของวันนั้นไม่ได้มาพร้อมสายฝน อากาศใสเหมาะแก่การเดินทางไกล หลังจากสวดมนต์แผ่เมตตาชุดใหญ่เมื่อเช้าทำให้ผมสบายใจอย่างประหลาดแม้ว่าการประชุมของคณะผู้ร่วมเดินเมื่อวานนี้จะประเมินว่า วันนี้น่าจะเป็นวันที่เราจะประสบปัญหาจากฝ่ายสนับสนุนเขื่อนมากที่สุดอีกวันหนึ่ง โดยเฉพาะการรวมคนไปเล่นกีฬาที่บ้านตำบลวังม้า ซึ่งแม้ว่าจะเป็นกำหนดการที่มีมาก่อนเราเดิน แต่เหตุการณ์อาจจะเป็นตรงกันข้าม เพราะรถปิกอัพคันแรกที่มาเยี่ยมเยือนเราในสายวันนั้น มาพร้อมกับชายในชุดเรียบร้อยเหมือนคนทำงานในเมือง ตรงเข้ามาไม่พูดพร่ำทำเพลง เขาควักแบงค์พันออกมาให้พวกเราพร้อมกับการให้กำลังใจ
นี่น่าจะเป็นคนที่แสดงออกคนแรกโดยการมอบทุนสนับสนุนกับการเดินของเรา ผมถามพี่เขาว่าพี่เข้าใจใช่ไหมครับ ว่าเขื่อนไม่ใช่การจัดการน้ำทั้งหมดของที่นี่ ชายคนนั้นแสดงตัวว่า ทำงานในหน่วยงานรัฐวิสาหกิจแห่งหนึ่งในอำเภอลาดยาวมองหน้าผมกลับพร้อมกับคำตอบว่าเข้าใจครับ
ช่วงสายของวันนี้เอง ‘โตโต้’ คนเดินเรื่องรายการคนค้นฅนยืนดักรอผมอยู่กลางทาง ไม่มีการเตี๊ยมกันมาก่อน กล้องและไมโครโฟนทำงานทันทีบนวิธีการเดินสัมภาษณ์กันไปบนถนน ระหว่างนั้น โดยมิได้นัดหมายเช่นเคย รถปิกอัพอีกคันหนึ่งก็ขับมาจอด พร้อมกับชายหน้าตาเป็นคนจีนฉายรัศมีพ่อค้า และดูเหมือนว่าจะเป็นคนรู้จักมักจี่กับอาจารย์ณรงค์ และพี่กิ้นของเรา ผมจำไม่ได้ว่าแบงค์ใหญ่กี่ใบถูกควักออกจากกระเป๋าพร้อมเสียงดังฟังชัด แสดงความไม่เห็นด้วยกับนโยบายการสร้างเขื่อน
พี่คนนี้แสดงตัวว่า เป็นพ่อค้าขายผลิตภัณฑ์การเกษตร ซึ่งน่าจะต้องขายดีเมื่อมีน้ำเพิ่มเติมให้กับเกษตรกร แต่เขาไม่เห็นด้วยนโยบายที่มีผลกระทบต่อผืนป่า ที่สำคัญคือ วิธีการครอบงำความคิดของนักการเมืองในท้องถิ่นที่สร้างความอึดอัดให้กับชาวบ้านมาตลอดเวลา โตโต้คนค้นฅนได้คนเข้าฉากที่เป็นธรรมชาติสุดๆ ไปเลย ข้อมูลความคิดจากผมจากคนที่แวะเวียนมาให้กำลังใจจากผู้ร่วมเดินในวันนี้ถูกบันทึกเป็นประวัติศาสตร์ไปแล้วโดยคนเดินเรื่องแห่งทีวีบูรพา
ระยะทางจากลาดยาว ไปยังอำเภอสว่างอารมณ์ตามเป้าหมายของเราเป็นทางไกลไม่น้อย แดดร้อนจัดเข้ามาทดสอบขบวนเดินเราอีกครั้งหนึ่ง ผมเริ่มจับจังหวะของตัวเองได้โดยการเดินไปโพสต์เฟซบุ๊ก
ผมเริ่มรู้ว่าการสื่อสารจากนิ้วมือของผมที่ไปสู่สาธารณะกำลังขยายไปเรื่อยๆ ในเวลาสองวันที่ผ่านมา ช่วงเช้าคือเวลาสำคัญที่สุดที่สามารถสื่อสารผ่านเฟซบุ๊ก เพราะขณะเดินแสงแดดยังไม่แรงสามารถอ่านหน้าจอได้ถนัด เราสามารถใช้หมวกในการบังแดดบังฝนบนเครื่องมือสื่อสารได้ นอกจากการโพสต์เฟซบุ๊กแล้วการกดไลค์ความเห็นและการตอบคำถามความเห็นที่สำคัญล้วนเป็นภารกิจที่ให้ใครทำแทนไม่ได้
ทีมงานเริ่มจับจังหวะการทำงานผมได้เช่นเดียวกัน เมื่อเห็นผมก้มหน้าก้มตาเดินเล่นเฟซบุ๊กก็มีคนประคองให้เดินไปได้โดยไม่ต้องมองทาง
ความวิตกกังวลต่อฝ่ายสนับสนุนการสร้างเขื่อนลดทอนไปด้วยขบวนกำลังใจพี่น้องลาดยาวที่เห็นแตกต่างกับการเอาเขื่อนของนักการเมืองท้องถิ่นและผู้นำทางการ ผมคิดว่าเราไม่ได้มีเรื่องโกรธเคืองใดๆ เป็นการส่วนตัว การคิดต่างกันบนสังคมประชาธิปไตยย่อมเป็นสิ่งที่ทำได้ และต่างเดินอยู่บนเส้นทางของเหตุของผลบนวิธีการแสดงออกที่สุภาพสงบไม่ไปตัดสินความถูกผิด หาทางแสดงเหตุผลข้อมูลของแต่ละฝ่ายให้ดีที่สุด เพื่อให้ผู้ที่มีอำนาจได้ตัดสินใจใคร่ครวญบนข้อมูลที่ละเอียดรอบคอบที่สุด
การเดินของเราในครั้งนี้ก็เป็นเวทีการแสดงออกถึงข้อมูลอีกด้านหนึ่งของเขื่อนที่ไม่ใช่ที่ว่ามีแต่ข้อดี และมีประโยชน์สารพัดนึกคุ้มค่าอย่างที่จินตนาการกัน หรือคุ้มค่าตามคำชวนเชื่อกันด้านเดียว
ผมไม่เคยปฏิเสธประโยชน์ในส่วนนั้นของเขื่อนของแม่วงก์ เพียงแต่ต้องการตะโกนบอกผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับทรัพยากรของคนอีกด้านหนึ่งและทักท้วงวิธีการชั่งน้ำหนักคุณค่าของผลกระทบต่อระบบนิเวศ ต่องบประมาณที่จะลงทุน ซึ่งที่ผ่านมาพวกเราเครือข่ายองค์กรอนุรักษ์ก็ได้นำเสนอข้อมูลและเหตุผลเรื่องนี้ไปยังผู้มีส่วนเกี่ยวข้องทั้งระดับปฏิบัติ ระดับนโยบาย และระดับสาธารณะตลอดมา
แน่นอนว่านั่นมิเคยได้รับความสนใจ
ระยะทางจากลาดยาว ไปยังอำเภอสว่างอารมณ์ตามเป้าหมายของเราเป็นทางไกลไม่น้อย แดดร้อนจัดเข้ามาทดสอบขบวนเดินเราอีกครั้งหนึ่ง ผมเริ่มจับจังหวะของตัวเองได้โดยการเดินไปโพสต์เฟซบุ๊ก
ผมเริ่มรู้ว่าการสื่อสารจากนิ้วมือของผมที่ไปสู่สาธารณะกำลังขยายไปเรื่อยๆ ในเวลาสองวันที่ผ่านมา ช่วงเช้าคือเวลาสำคัญที่สุดที่สามารถสื่อสารผ่านเฟซบุ๊ก เพราะขณะเดินแสงแดดยังไม่แรงสามารถอ่านหน้าจอได้ถนัด เราสามารถใช้หมวกในการบังแดดบังฝนบนเครื่องมือสื่อสารได้ นอกจากการโพสต์เฟซบุ๊กแล้วการกดไลค์ความเห็นและการตอบคำถามความเห็นที่สำคัญล้วนเป็นภารกิจที่ให้ใครทำแทนไม่ได้
ทีมงานเริ่มจับจังหวะการทำงานผมได้เช่นเดียวกัน เมื่อเห็นผมก้มหน้าก้มตาเดินเล่นเฟซบุ๊กก็มีคนประคองให้เดินไปได้โดยไม่ต้องมองทาง
ความวิตกกังวลต่อฝ่ายสนับสนุนการสร้างเขื่อนลดทอนไปด้วยขบวนกำลังใจพี่น้องลาดยาวที่เห็นแตกต่างกับการเอาเขื่อนของนักการเมืองท้องถิ่นและผู้นำทางการ ผมคิดว่าเราไม่ได้มีเรื่องโกรธเคืองใดๆ เป็นการส่วนตัว การคิดต่างกันบนสังคมประชาธิปไตยย่อมเป็นสิ่งที่ทำได้ และต่างเดินอยู่บนเส้นทางของเหตุของผลบนวิธีการแสดงออกที่สุภาพสงบไม่ไปตัดสินความถูกผิด หาทางแสดงเหตุผลข้อมูลของแต่ละฝ่ายให้ดีที่สุด เพื่อให้ผู้ที่มีอำนาจได้ตัดสินใจใคร่ครวญบนข้อมูลที่ละเอียดรอบคอบที่สุด
การเดินของเราในครั้งนี้ก็เป็นเวทีการแสดงออกถึงข้อมูลอีกด้านหนึ่งของเขื่อนที่ไม่ใช่ที่ว่ามีแต่ข้อดี และมีประโยชน์สารพัดนึกคุ้มค่าอย่างที่จินตนาการกัน หรือคุ้มค่าตามคำชวนเชื่อกันด้านเดียว
ผมไม่เคยปฏิเสธประโยชน์ในส่วนนั้นของเขื่อนของแม่วงก์ เพียงแต่ต้องการตะโกนบอกผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับทรัพยากรของคนอีกด้านหนึ่งและทักท้วงวิธีการชั่งน้ำหนักคุณค่าของผลกระทบต่อระบบนิเวศ ต่องบประมาณที่จะลงทุน ซึ่งที่ผ่านมาพวกเราเครือข่ายองค์กรอนุรักษ์ก็ได้นำเสนอข้อมูลและเหตุผลเรื่องนี้ไปยังผู้มีส่วนเกี่ยวข้องทั้งระดับปฏิบัติ ระดับนโยบาย และระดับสาธารณะตลอดมา
แน่นอนว่านั่นมิเคยได้รับความสนใจ
เดินจากลาดยาวออกมาในวันนี้ ผมคิดได้ว่าการเดินครั้งนี้นอกจากการเปิดเวทีของเราเองแล้วที่จะได้สื่อสารเรื่องที่ว่ามากับสาธารณชน ก็เป็นการเปิดเวทีความคิดให้กับคนในอำเภอลาดยาวที่ไม่มีเวทีแสดงออก ถูกชักนำหรือครอบงำด้วยบรรยากาศและอิทธิพลทางการเมือง
ผมเชื่อว่าการใช้ความกล้าหาญเดินผ่านพื้นที่ความขัดแย้งและความเห็นแตกต่างของเราเมื่อวานนี้ นอกจากจะเดินทะลุผ่านเมืองลาดยาวแล้ว ยังเป็นการเดินทางไกลผ่านความกลัว และเปิดให้หัวใจคนหลายคนที่เราเดินผ่านมีที่แสดงออกถึงข้อมูลที่ถูกต้อง เหตุผลที่แท้จริงของน้ำท่วมน้ำแล้ง
ผมเชื่อว่านอกจากที่เขาแสดงออกโดยการมาสนับสนุนพวกเรา เวทีพูดคุยในวงข้าวของครอบครัว ในวงเหล้าของเพื่อนฝูง หลังแก้วกาแฟของภาคราชการและธุรกิจก็น่าจะมีความเห็นเรื่องความคุ้มค่าของเขื่อนแม่วงก์แทรกไปด้วยเช่นเดียวกัน และผมก็ยิ่งเชื่อว่าข้อมูลคุณค่าของป่าตะวันตกน่าจะได้รับความสนใจเพิ่มมากขึ้น เช่นเดียวกับปัญหาที่เกิดขึ้นจากกลไกความบกพร่องของการทำรายงานวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อมที่ทำบนฐานคิดเพียงให้โครงการผ่านไปได้ จงใจละเลยข้อมูลสำคัญที่จะเป็นปัญหาต่อการตัดสินใจดำเนินโครงการ อันส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและชุมชน อย่างเรียกคืนไม่ได้มาหลายโครงการแล้วก็น่าจะถูกหยิบยกขึ้นมาทบทวนสำหรับผู้ที่เกี่ยวข้องเช่นเดียวกัน
ดูเหมือนว่ากล้ามเนื้อของคนที่เดินทางไกลกว่าหกสิบกิโลเมตรต่อเนื่องเข้าวันที่สามอย่างผม อย่างวัยรุ่นชมรมอนุรักษ์จาก ม.ศ.ว เริ่มจะอยู่ตัว คนที่พึ่งเริ่มมาเดินก็จะต้องผ่านปัญหาเกี่ยวกับกล้ามเนื้อ ความเมื่อยตึงตามลำดับกันไป
แต่ปัญหาใหญ่ของการเดินทางไกลอีกปราการหนึ่งคือการบวมพองของหนังฝ่าเท้า โดยเฉพาะบริเวณนิ้วของหัวแม่โป้ง และอุ้งเท้าด้านบนที่รับน้ำหนักถูกเสียดสีมากกว่าบริเวณอื่นที่จะแสดงอาการบวมพองหนังหลุดเป็นแผลบางคนในขบวนเดินเพียงแค่ครึ่งวัน ก็ออกอาการดั่งกล่าว ซึ่งความเจ็บปวดนี้นับว่าร้ายแรงถึงขนาดเดินต่อไม่ได้
เห็นบาดแผลที่ฝ่าเท้าของเพื่อนร่วมทางหลายคน ผมคิดว่าถ้าเกิดกับตัวเองขึ้นมาเมื่อไหร่อาจจะเป็นปัญหาใหญ่ของการเดินครั้งนี้ทีเดียว
เข้าสามวันนี้ ผมคิดว่าผมเลือกไม่ผิดในการหยิบรองเท้าคู่เก่าที่ใส่มานาน เบาสบายทนทานอยู่กับผมมาหลายปีมาใช้เป็นพาหนะหลักสลับกับรองเท้าผ้าใบพื้นบางที่ใส่เวลาต้องการพักฝ่าเท้าจนถึงวันนี้ ฝ่าเท้าผมยังไม่มีอาการอะไร
ผมเดินมาถึงวัดวังม้าที่ตั้งของตำบลวังม้าได้โอกาสถามข้อมูลจากชาวบ้านที่สงสัยมาหลายวันถึงสถานการณ์น้ำท่วมครั้งที่ผ่านมาเมื่อเดือนที่แล้วที่ลาดยาวว่าที่วังม้านี้มีน้ำท่วมหรือไม่ เนื่องจากกลไกการบริหารน้ำผ่านประตูน้ำคลองใหญ่ที่ทุ่งแม่น้ำน้อยสามารถระบายน้ำมาเข้าทุ่งทางนี้ได้พอสมควรหากน้ำมีปริมาณมากเข้าคลองใหญ่พุ่งไปท่วมลาดยาว อย่างที่ผมมาสำรวจ
ปรากฏว่าชาวบ้านเล่าให้ฟังว่าเมื่อน้ำท่วมดังกล่าวที่นี่ก็อยู่กันเป็นปกติ ไม่มีน้ำท่วมใด
นั่นแสดงว่าการบริหารจัดการเฉลี่ยน้ำของพวกเขามีปัญหา ถ้ามิเช่นนั้นก็อาจจะเป็นไปตามข้อสงสัยของหลายคนที่ว่ามีการจงใจปล่อยน้ำท่วมลาดยาว โดยไม่แก้ไขปัญหาเรื่องสิ่งกีดขวางคูระบายน้ำเพื่อวัตถุประสงค์อะไรสักอย่าง เช่น หาเหตุผลสนับสนุนการสร้างเขื่อนแม่วงก์
ผมนั่งครุ่นคิดอยู่นานขณะที่อาศัยวัดวังม้าพักเหนื่อยจากการเดินยาวมาแต่เช้า
ที่นี่เองผมได้พบกับความช่วยเหลือของฝ่ายการเมือง ฝ่ายตรงข้ามกับนักการเมืองผู้ทรงอิทธิพลที่สนับสนุนเขื่อนมาช่วยประสานเส้นทางตำรวจและพยายามเสนอความช่วยเหลือทางอื่นที่ออกจะอิงไปทางการเคลื่อนไหวทางการเมือง แต่พวกเราก็ยังรักษาท่าทีที่ไม่เกี่ยวข้องกับการเมือง แต่ก็ยินดีให้ทุกคนที่มีแนวคิดเรื่องการอนุรักษ์ธรรมชาติได้เข้ามาร่วมขบวนอย่างเปิดกว้าง
ตลอดเส้นทางถึงสว่างอารมณ์เราได้รับเงินสนับสนุนงบประมาณข้าปลาอาหาร ที่สำคัญคือเครื่องดื่มจำนวนมากจนเต็มรถเสบียง และเกือบทั้งหมดวันนี้คนที่มาแสดงออกถึงการสนับสนุนเราขับรถตามมาจากคนในอำเภอลาดยาวที่เรารู้กันมาตลอดว่าที่นี่คือศูนย์กลางของการเรียกร้องเขื่อนแม่วงก์
แน่นอนว่าเป็นความเข้าใจคลาดเคลื่อนที่น่ายินดีอย่างยิ่ง
ก่อนจะถึงจุดหมายที่สว่างอารมณ์ การพักเป็นระยะทุกๆ ชั่วโมงชั่วโมงละสิบนาทีตามคำแนะนำจากนักวิ่งมาราธอน ส่งผลดีกับขบวนอย่างเห็นได้ชัด
ทุกคนเดินอย่างมีความหวังในระยะสามถึงห้ากิโลเมตร เพื่อที่จะได้หยุดพักกินน้ำหวานเย็นจากรถเสบียง ทำให้การเดินไม่เครียดและไม่เหนื่อยมาก แม้จะร้อนไม่ต่างจากวันแรกที่เราเดินก็ตาม
อย่างไรก็ดีการหยุดพักการเดินทุกชั่วโมงบรรเทาได้แต่ความเหนื่อยล้าและลดอาการบาดเจ็บกล้ามเนื้อ แต่บาดแผลจากการเสียดสีที่ฝ่าเท้าของหลายคนเริ่มปรากฏอาการให้เห็นจากท่าเดินที่มองก็รู้ว่าใครมีอาการแหยงเท้าเมื่อจะลงน้ำหนักแต่ละก้าว แต่ละก้าว
คนที่ผมสังเกตเห็นหนึ่งในขบวนก็คือผู้อาวุโสสูงสุดของคณะเรา อาจารย์ณรงค์ แรงกสิกร นั่นเอง
ร่วมรักษาป่าใหญ่และสิ่งแวดล้อมกับมูลนิธิสืบนาคะเสถียร
